51946 Nartowska Różnice indywidualne0065

się mowy zdaniowej. Czas trwania każdego z opisanych etapów wczesnego okresu rozwoju mowy bywa zróżnicowany. Są dzieci, u których późno pojawiają się pierwsze, pojedyncze słowa, natomiast dość szybko opanowują one mowę zdaniową, a etap równoważników zdań bywa niemal niezauważalny — bywa również przeciwnie./.',7on; \y':\aj    . i’*.o

Prawidłowo rozwijające się dziecko trzyletnie przychodzące do przedszkola posługuje się swobodnie zdaniami, przy czym przeważają zdania pojedyncze zarówno proste, jak i rozwinięte, a w drugiej połowie czwartego roku życia (3;6— —4;0) obserwujemy coraz liczniejsze zdania złożone współrzędnie, a nawet podrzędnie. Rozpatrując rozwój mowy .dziecka z punktu widzenia artykulacji poszczególnych głosek i całych słów obserwujemy również istotne, zmiany w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym, przy czym i tu stwierdzamy znaczne różnice indywidualne. Spotykamy dzieci, które już we wczesnym okresie rozwoju mowy wymawiają słowa prawidłowo, „czysto”, nie zniekształcając ich, jak również takie, u których mowa jest bądź niewyraźna, rozumiana jedynie prźez najbliższych, bądź tylko niektóre głoski wymawiane są nieprawidłowo, na przykład s, z, sz, cz, r, k, g. Powszechnie uważa się, że do 5 lat dziecko „ma prawo” wadliwie wymawiać pojedyncze głoski trudniejsze pod względem artykulacyj-nym. Powyżej tego wieku w przypadkach zakłóceń wymowy dziecko powinno być poddane specjalistycznym badaniom (foniatrycznym i logopedycznym).

Obserwując dziecko w przedszkolu y? czasie zajęć dowolnych lub organizowanych należy przede wszystkim zwrócić uwagę na jego spontaniczną aktywność werbalną. Spo-^v tykamy dzieci, które mówią chętnie i dużo, a nawet odznaczają się gadatliwością; w większości tych przypadków stwierdzamy bogate słownictwo, posługiwanie się zdaniami rozbudowanymi o złożonej strukturze. W badaniach E. Milewskiej-Bryk¹ wśród dzieci 3—4-letnich autorka spotykała takie, które posługiwały się zdaniami podrzędnie złożonymi przyczynowymi, warunkowymi i celowymi. Wszystkie one odznaczały się dużą aktywnością werbalną w przeciwieństwie do tych dzieci, u których stwierdziła najniższy w grupie poziom rozwoju mowy. W wieku przedszkolnym zależność między tymi dwoma zjawiskami jest przeważnie jednostronna: mała aktywność werbalna dziecka (spowodowana różnymi przyczynami) utrudnia prawidłowy i szybki rozwój mowy. Na ogół nie spotyka się jeszcze w tym wieku, a szczególnie w młodszych grupach, zależności przeciwnej, tzn. że dziecko jest małomówne, bo mówi źle. Ten rodzaj zależności pojawia się u najstarszych przedszkolaków i u dzieci w wieku szkolnym jako reakcja na niewłaściwy stosunek otoczenia do opóźnień roz-wojowch w zakresie mowy. W wieku przedszkolnym, przy prawidłowym postępowaniu, wypowiadają się chętnie nawet te dzieci, u których obserwujemy wady wymowy; nie hamuje to ich aktywności werbalnej, przeciwnie, bywają bardzo gadatliwe i złoszczą się, gdy się ich nie rozumie.

Tak więc małomówność dziecka, jako zjawisko bardzo niekorzystne, powinna przede wszyst-

137

1

E. Milewska-Bryk: Wybiórcze opóźnienia w rozwoju mowy u dzieci 3- i 4-letnich uczęszczających do przedszkola, Praca magisterska pisana pod kierunkiem H. Nartowskiej w Instytucie Psychologii UW, 1976, nie publikowana.