59553 ScannedImage

ściola mógł być zarówno członkiem wspólnoty wierzących w Chrystusa, jak i obywatelem swojego miasta (idem ciii.s et cliristianus). Zróżnicowanie struktur ról jest cecha współczesnych społeczeństw. Wykształcenie się zespołu ról religijnych nastąpiło w chrześcijaństwie bardzo wcześnie i stworzyło możliwości powstawania nowych form społecznych i kulturowych. Im system reli gijuy jest bardziej zróżnicowany w odniesieniu do swojego otoczenia, tym większa jest potrzeba jego legitymizacji, czyli konieczność teologii. Potrzeba ta została dodatkowo wzmocniona przez laki wewnętrznej dylercncjacji kon cepcji Doga. która przybrała formę dogmatu o Trójcy.

Religia żydowska oferowała zbyt mato środków, które mogły być użyte dla zaspokojenia tego rodzaju teoretycznych wymagań, wskutek czego nieodzowna okazała się recepcja filozofii greckiej, początkowo platońskiej. W ten sposób chrześcijaństwo przejęło kulturowy dorobek innego „społeczeńslwa--rozsadnika". to znaczy Grecji. Chrześcijaństwo było ponadto szczególnie przysposobione do tego. by odegrać rolę przekaźnika potencjału ewolucji kulturowej, albowiem od początku uformowało się jako niezależne od otaczającego je społeczeństwa²³. Parsons wierzy, że jest w stanie pokazać, iż niemal do wczesnych c/.a.sów nowożytnych zorganizowane chrześcijaństwo nic tylko jako Kościół, ale i w swych wyspecjalizowanych formach, na przykład jako inonastycyzm, pełniło funkcję nośnika postępującej dyferencjacji.

Przedstawiony tu w skrócie dorobek Parsonsa to koncepcja, w której przyjmuje się za podstawę rekonstrukcję długookresowych trendów historycznych. Poprawności takiej rekonstrukcji nie da się „dowieść" w dosłownym znaczeniu, jest ona co najwyżej prawdopodobna. Umożliwia jednak zrozumienie owych trendów a poza tym. co wydaje się być jeszcze istotniejsze, dostarcza badaniom szczegółowym, prowadzonym w obszarze historycznie zorientowanej socjologii religii. obiecujących sposobów ujmowania problemu.

-¹ l’nr. (I. Kclircr. Orgonisiene Religiom 1982, rozdz. 8.

WBHCEd (r.    PO Sot

^UGti ”

ROZDZIAŁ PIĄTY

Religia a społeczeństwo

l. Rozważania wstępne.

Ujmowanie poszczególnych części kompleksu społecznego w ich wzajemnych stosunkach jest właściwością socjologicznej analizy. Tendencja ta wy-stępujc w socjologii rcligii silniej aniżeli w innych subdyscyplinacli socjologicznych. Socjologowie rodziny czy też socjologowie polityki nic lekceważą wprawdzie faktu, że zarówno rodzina, jak i system polityczny stanowią część szerszego systemu społecznego i tym samym znajdują się w relacjach współzależności z innymi jego częściami, niemniej odniesienia te nie są z reguły przedmiotem podręcznikowych rozpraw. W przeciwieństwie do lego posiadające własną specyfikę stosunki między rełigią a gospodarką, rcłigią a polityką oraz religią a rodziną, by wymienić tylko najważniejsze, lokują się w przypadku socjologii retigii w samym centrum prezentacji¹.

Ujmując rzecz dokładniej, „religia a społeczeństwo” to jedynie hasłowe określenie złożonej problematyki. Już sam termin „społeczeństwo”, lak niezbędny w socjologii, daje się zoperacjonalizować jedynie z dużym wysiłkiem².

%

1

   Pobieżny przegląd współczesnych opracowań ogólnych z zakresu socjologii rcligii może to potwierdzić. Już Joachim Wach, omawiając w Słowniku socjologii (red. A. Vicrkandt, 1931 i 1959) hasło „socjologia rcligii" aż 20 z 32 kolumn poświęca tematowi związków pomiędzy religią a społeczeństwem. Podobnie rzecz się przedstawia w Soiologii rcligii (Warszawa 1901) tegoż autora. W The Scieiitijic Siudy of Religion J. M. Yingera (1970) 8 z 22 rozdziałów traktuje o relacjach istniejących pomiędzy religią a różnymi podsystemami społecznymi. W swej Sociology of Religion (1962) G. M. Vcrnon rezerwuje całą trzecią część (6 rozdziałów z 19) na rozważanie powyższej kwestii. Przykłady te można mnożyć. Jednym z wyjątków jest tu M. Iłill, A Sociology of Religion, 1973.

2

   Rene Kónig poddał w 1958 roku w wątpliwość użyteczność terminu „społeczeństwo”., R. Kónig, Gcseltsclwfl, w: Sozlologie (red. R. Kónig), Fischer Lexikon, s. 101.