60314 SNB13663

70 Osoby niepełnosprawne w Polsce »r tatach dziewięćdziesiątych

„Nie mogę się schylać, siłowo nie mogę nic robić, nie mogę się poru-szać samodzielnie... robię się bardzo nerwowa. Boję się wychodzić (z domu), że coś mi się stanie. Denerwuje i źle na mnie działa moja niemożność chodzenia. Dawniej byłam osobą bardziej ruchliwą 1 [156]

Bardziej specyficzna analiza poszczególnych komponentów stanu zdrowia wskazuje, że niemal połowa badanych przez nas osób odczuwa stałe dolegliwości i bóle (46,7%), stałe zmęczenie, osłabienie i wyczerpanie (24% ), a niekorzystne stany psychiczne (przygnębienie, załamanie) występują u 10% osób stale i u 37% - często. Dolegliwości psychosomaty-czne (bóle, zmęczenie, przygnębienie) są częściej raportowane przez kobiety niż mężczyzn, a także ich występowanie nasila się wraz z wiekiem.

Porównanie tych danych z sytuacją z roku 1993 wskazuje, że zmęczenie, osłabienie i odczuwanie dolegliwości są w obu okresach czasu raportowane podobnie często, a niekorzystne stany psychiczne mają nawet tendencję malejącą. Przy wyjaśnianiu tego stanu rzeczy pomocne jest zarówno odniesienie własnej sytuacji zdrowotnej do innych osób w podobnym wieku, jak i większa akceptacja swoich postępujących ograniczeń. Z wiekiem może też się zmieniać tolerancja na różnego rodzaju objawy; może także następować minimalizacja pragnień i oczekiwań, przez co złe i dokuczliwe strony życia stają się normą, nie powodującą stresów. Za taką interpretacją uzyskanych wyników przemawiałby fakt, że wszelkie bardziej zobiektywizowane miary stanu zdrowia, sprawności i potrzeby opieki ze strony innych ludzi świadczą raczej o pogorszeniu aktualnych możliwości funkcjonowania i powiększających się ograniczeniach zdrowotnych badanych osób.

Zanotowane różnice w subiektywnych ocenach zdrowia i sprawności znajdują swoje potwierdzenie w zmianach statusu prawnego, sankcjonującego posiadane ograniczenia zdrowotne. Przedstawiona uprzednio tabela 3 pokazuje pogorszenie stanu zdrowia i sprawności niemal 20% badanych, a dotyczy to tylko osób posiadających uznane prawnie inwalidztwo.

Także porównanie stopnia zapotrzebowania na pomoc i opiekę w obu analizowanych okresach wskazuje na wyraźny wzrost zapotrzebowania na opiekę w stosunku do roku 1993, szczególnie w odniesieniu do codziennych czynności. Świadczy to zarówno o pogarszającej się sprawności i samodzielności badanych osób, jak i silniejszym uzależnieniu od otoczę-

nia. Proporcje osób wymagających codziennej pomocy i opieki wzrosły w ciągu sześciu lat dwukrotnie (z 10,1% do 21,3%). Innym istotnym wymiarem oceny stanu zdrowia jest postrzeganie stopnia, w jakim nakłada ono ograniczenia na możliwości funkcjonowania osób niepełnosprawnych i możliwości ich partycypacji w życiu społecznym. W skrajnych przypadkach jest ono postrzegane jako przyczyna całkowitego wykluczenia z życia lub też nie traktuje się go jako przeszkody w normalnym funkcjonowaniu.

Sfery, w których ograniczenia te są przede wszystkim widoczne, ukazuje poniższe zestawienie (dla roku 1999 i 1993).

Tabela 13. Osoby, które deklarują, że niepełnosprawność uniemożliwia im bądź utrudnia w poważnym stopniu aktywność w różnych sferach życia (w %)

Sfera życia	1993 \	1999
Nauka, praca	83,0 1	75,7
Samoobsługa	13,9	17,2
Życie rodzinne, małżeńskie	30,1	15,9
Kontakty z innymi ludźmi	6,9 1	16,1

Dane powyższe wskazują na zmiany w ocenie dostępności poszczególnych sfer aktywności, ale jednocześnie także na zmieniającą się hierarchię ważności tych sfer w różnych cyklach życia. Sądzić można zatem, że zmniejszenie ograniczeń w sferze pracy i nauki czy w zakresie życia rodzinnego, a szczególnie małżeńskiego - to niekoniecznie zmniejszenie aktualnie posiadanych ograniczeń, ale raczej zmniejszenie oczekiwań związanych z tymi sferami. Nie postrzega się ich już tak często jako sfer adekwatnych do własnego wieku i możliwości, stąd też oceny ograniczeń w tym względzie wypadają liberalniej. Wiele osób jednak bardzo odczuwa braki aktywności zawodowej zarówno ze względu na dokuczliwość samego braku aktywności, jak i - głównie - ze względu na radykalne pogorszenie się ich sytuacji materialnej:

„ Usztywnienie stawów - w tej chwili najbardziej kolana i ręki. Dokucza mi także kręgosłup, jak zacznie łamać, to z łóżka nie można wyjść. Często całą noc nie śpię z bólu. Z rana nie mogę się poruszać, jak się trochę rozruszam, to jest lepiej. Ale ręką młotka dobrze nie mogę