61464 ScannedImage 27

praktyczne obawy i wyrzuty sumienia także zagrożenie to wzmacniają, lecz jego podstawową siłą napędową jest strach przed byciem wtrąconym w zewnętrzną ciemność, która separuje od „normalnego” porządku ludzi. Iąnymi słowy, programy instytucjonalne obdarza się ontologicznym statusem do momentu, w którym ich -odrzucenie jest odrzuceniem bycia sobą — istotf uniwersalnego porządku rzeczy i, w konsekwencji, odrzuceniem własnego bycia w tym porządku.

Zawsze, gdy społecznie ustalony nomos osiąga jakość przyjmowaną za oczywistość, dochodzi do połączenia jego znaczeń z — traktowanymi jako podstawowe — znaczeniami tkwiącymi w uniwersum. Nomos i kosmos okaztrją^się być wzajemnie do siebie przystające. W społeczeństwach archaicznych nomos jawi się jako mikrokosmiczne odbicie, zaś świat ludzi jako wyrażający znaczenia tkwiące w uniwersum jako takim. W społeczeństwie współczesnym ta archaiczna kosmizacja świata społecznego może przybierać formę „naukowych” twierdzeń dotyczących raczej natury ludzi aniżeli natury uniwersum¹. Znaczenia skonstruowanego przez człowieka porządku, bez względu na swoje historyczne odmiany, mają skłonność do rzutowania w uniwersum jako takie². Można z łatwością zauważyć, jak to rzutowanie przyczynia się do utrwalenia ledwie co uporządkowanych konstrukcji, chociaż sposób tego utrwalenia musi być dodatkowo

I rozpatrzony. \^Jatżdym-razie^giiy^nomos jest przyjmowany za oczywistość jako odnoszący się do „natury rzeczy^,zrozumianej w kategoriach kosmologicznych bądźantropoTogiczńycfc obdarzony jest on trwałością, paęhodzącą ze źr6deT~o~w!gfezrotęzniejszych niż historyczne dokonania istot ludzkich. W tym momencie religia w sposób znaczący wkracza do gaszego wywodu. ___

j Religia jest ludzkim przedsięwzięciem, które ustanawia świpty    .....

mos³. Mówiąc inaczej, religia jest kosmizacją w świętej formie. Przez ? .świętość (inaczej sacrum) rozumie się tutaj jakość tajemniczej i budzącej grozę siły, odmiennej od człowieka, a jednak związanej z nim, co ~~ ' "37'której jest się przekonanym, że tkwi wlrewnych obiektach doświadcze-^nia⁴.ł Cechę tę można przypisać naturalnym bądź sztucznym obiektom, zwi?reętom bądź ludziom czy też obiektywizacjom ludzkiej kultury. Są święte skały, święte narzędzia, święte krowy. Święty może hvć zarówno \ wódz, jak i określony obyczaj czy instytucja. Tę sarną cechę można przypisać przestrzeni i czasowi, jak to jest w przypadku świętych miejscowości czy świętych okresów. Cechę tę można wreszcie wcielać w święte istoty, począwszy od umieszczanych gdzieś wysoko duchów, aż do wielkich bóstw kosmicznych. Te ostatnie z kolei mogą się przekształcić w ostateczne siły bądź zasady rządzące kosmosem, nie przedstawiane już w kategoriach osobowych, lecz wciąż obdarzane statusem świętości. Historyczne przejawy świętości znacznie różnią się między sobą, chociaż istnieją pewne, zaobserwowane uniformizacje o charakterze międzykulturowym (nie ma tutaj znaczenia, czy interpretuje się je jako rezultat dyfuzji kulturowej czy też rezultat wewnętrznej logiki religijnej wyobraźni człowieka). Świętość rozumie się jako „coś wystającego” z normalnych zwyczajów codziennego życia, jako coś nadzwyczajnego i potencjalnie niebezpiecznego,

57

1

   Termin „kosmizacja” wzięto od Mircei Eliadego. Por. jeg* Cosmos and History, Nowy Jork, Harper, 1959, ss. 10 i nast.

2

   Pojęcie projekcji najpierw rozwinął Ludwik Feuerbach. Zarówno Marks, jak i Nietzsche zapożyczyli go od niego. Zapożyczenie Nietzschego stało się ważne dla Freuda.

3

   Definicja ta pochodzi od Rudolfa Otto i Mircei Eliadego. Odnośnie do dyskusji na temat problemu definicji religii w kontekście socjologicznym, por. Dodatek I. Religię definiuje się tutaj jako ludzkie przedsięwzięcie, ponieważ tak manifestuje się ona jako zjawisko empiryczne. W tej definicji pytanie, czy religia mogłaby być czymś więcej, pozostaje wzięte w nawias, jako że problem ten nie może oczywiście podlegać jakimkolwiek próbom naukowego zrozumienia.

4

   Odnośnie do wyjaśnienia pojęcia świętości, por. Rudolf Otto, Świętość, Warszawa, KiW, 1968; Gerardus van der Leeuw, Religion in Essence and Manifestation, Londyn, George Allen & Unwin, 1938; Mircea Eliade, Das Heilige und das Profane, Hamburg, Rowohlt, 1957, częściowo opublikowane w tegoż, Sacrum, mit, historia. Warszawa, PIW, 1974. Dychotomii świętość-świeckość użył Durkheim w książce Elementarne formy życia religijnego, Warszawa, PWN, 1990.