65488 str 146 147 (2)

4. Adam Mickiewicz: Konrad Wallenrod (1828).

5.    Stanisław Maykowski: Czarownica. (Antologia poezji polskiej, 1962.)

6.    Jan Kochanowski: Pieśń świętojańska o sobótce (1586).

7.    Julian Tuwim: Do Marii Pawlikowskiej. (W serii Poeci polscy. Julian Tuwim, 1963.)

8.    Artur Oppman: Snuj się o baśni... (Wiersze wybrane, 1958.)

9.    Szymon Szymonowicz: Czary. (Sielanki, 1614.)

10. Bolesław Leśmian: Bajdala. (Ze zbioru Łąka, 1922.)

Z LUDOWEJ KSIĘGI MĄDROŚCI

1.    Groch powstał z łez Adama wylanych po stracie raju. Wyjaśnia to określenie: łzy jak groch.

2.    Słowiki milkną w połowie czerwca, ponieważ przeszkadzały Panu Bogu w rozmowie ze-św. Witem, wysłanym na zwiady, czy zboże już dojrzewa. Rozmowa ta miała miejsce 15 czerwca, a brzmiała tak:

Pytał Bóg: — Wicie! Czy jest piętka w życie? -

—    Nie słyszę Panie, niech słowik ustanie.

—    I rzekł Bóg: Słowiku cyt. bo nie słyszy Wit.

(Zob. J. Krzyżanowski: Święty Wit i słowiki. W: Mądrej głowie dość dicie słowie, t. II. s. 352.)

3.    Wedle ludowych wierzeń, jaskółki zimują śpiąc pod lodem. Uwiecznił to Słowacki w Balladynie, przystrajając wodnicę Goplanę w wieniec ze śpiących jaskółek.

4.    Stworzone przez szatana myszy zniszczyły świece palące się przy grobie Chrystusa, za co groziła im

zagłada. Wtedy piekielny stworzyciel, obdarzył małe gryzonie skrzydłami, by mogły ujść karze.

(Zob. B. Gustawicz: Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” 1877—1894, t. 5, s. 150, nr 3.)

5. Podczas silnego mrozu słowa zamarzają w powietrzu. W ten sposób wiosną, gdy słońce przygrzeje, dowiedzieć się można, o czym w zimie mówiono. Pomysł ten znany literaturze antycznej i ludowej odnajdujemy w wierszu C. K. Norwida Znów legenda. Opracowanie naukowe motywu dał J. Krzyżanowski (Paralele, 1961, s. 407—411).

4. Z wielu bajek dowiadujemy się o tym, jak to próbowano śmierć uwięzić i nawet się to spryciarzom udawało. Cóż z tego, kiedy z biegiem lat starość tak im dojadła, iż sami powlekli się, by śmierć z zamknięcia uwolnić.

(Zob. np. Sabałowe bajki, 1969, s. 51.)

7.    Kwiat paproci kwitnie o północy w wigilię św. Jana, ale tylko przez mgnienie oka.

(Zob. O. Kolberg: Lud, t. 15, s. 64, nr 6.)

8.    Zwierzęta mówią ludzkim głosem o północy w dzień wigilijny.

(Zob. L. Siemieński: Podania i legendy... 1845, s. 93. Bogatą bibliografię wątku gromadzi J. Krzyżanowski: Polska bajka ludowa, t. 2, Typ 8200.)

9.    Jak księga ludowej mądrości głosi w wielu opowieściach, niegdyś było inaczej. Niegdyś ludzie znali przyszłość i wiedzieli o godzinie swojej śmierci, ale dla wielu było to powodem niesumiennego wypełniania obowiązków i dlatego wiedza o przyszłości została ludziom odjęta. Opowiadają o tym w Poznańskiem, Sieradzkiem, Krakowskiem, w Sokalu i Zakopanem, a także na Białorusi. W literaturze motyw wykorzystał Henryk Sienkiewicz w noweli Dwie łąki.

(Zob. J. Krzyżanowski: Polska bajka ludowa, t. 2, Typ 2465).

10.    Dlaczego człowiek ma życie długie i nie najlepsze? Sprawę tę tak gruntownie wyjaśnił już *Tan Krzeptowski Sabała, że najlepiej będzie jemu oddać głos: „Kiedy Pan Bóg życie ozdawał ludziom i sytkiemu stworzeniu, to kciał świni — przepytujem — dać nadługse życie. Świnia przysła i dziękuje, co ona nie stoi o dłu-

10* 147