65631 IMGW01 91

nych: objaśniają bowiem zasadę (głownie semantyczną >istnienia artystycznego utworu słownego, ale zarazem, po drugie, są terminami, w których wypowiadana jest specyficzna filozofia historii języka i społecznej komunikacji.

Absolutyzacja kategorii „poezji" spośród językowych zjawisk artystycznych oraz jej wyraziście podwójny, bo estetyczny i metafizyczny status pozwalają twierdzić — antycypuję tu dalszo analizy — że w teoretyczno rozważania Schulza wpisana jest svmholistyczna koncopcja „poezji". Słowo .poezja" jednak, stąd cudzysłów, okazuje się kryptonimem prozy narracyjnej — wszak jest skierowane ku objaknie-niu_w l_a ś ne j praktyki.t>yórt*ei autora Sklepów cynamonowych Zarazem, co typowe dla symbolizmu, słowo „poezja” jest kryptonimem wszelkiej wartościowej literatuiyj.siąd określenie to ma charakter normatywny. A wreszcie, owa koncepcja symholistyczna zostaje sformułowana u schyłku lat trzydziestych. a więc po upowszechnieniu się estetyki Awangardy Krakowskiej (oraz innych awangard) i — co niezwykle ważne — owe awangardowe zdobycze zostają wchłonięte przez estetykę Schulza. Kontaminacja dwóch centralnych — a przecież do siebie niesprowadzalnych! — programów artystycznych dwudziestolecia czynią z poetyki sformułowanej Schulza zjawisko o niezwykłej oryginalności. Autor Sklepów cynamonowych formułuje bowiem swoje koncepcje nie obok ani też przeciw teorii języka poetyckiego Awangardy — jak zrobił to w roku 1937 Leśmian³ — lecz jako kontynuację i modyfikację najważniejszych dokonać artystycznych poprzedniego dziesięciolecia. Ta nic mająca w okresie międzywojennym precedensu kontaminacja » kontynuacja doświadczeń dwóch wykluczających się estetyk jest jednym z podstawowych paradoksów określających historycznoliteracki status jego koncepcji lite-rackości.

Dla historyka powieści fakt ten ma znaczenie niepoślednie. Proza i krytyka literacka Schulza — cokolwiek by o nich myślano — są jednym z ogniw ewolucji polskiej prozy narracyjnej XX wieku. Twórczość Schulza — moim zdaniem — nie tylko nie wyłania się w procesie historycznoliterackim ex nihilo, lecz

'^B- Ifśausn, Z rozmyślań o poezji (pierwodr. 1939). lwi Szkut literackie. «P« i "stąpam poprzedzi! J. Trznadel, Warszawa 1959. s. 76-91.

jej krańcowa osobność jest silnie zakorzeniona w wymienionych nurtach estetycznych — co nie znaczy. Ce jest do nich w całości sprowadzałoś. Opisać owo historyczne zakorzenienie to ukazać słowne procedery autora Sklepów cynamonowych w relacji do najsilniej wykrystalizowanych w dwudziestoleciu sposobów konstrukcji mowy literackiej- Zabieg ten wymaga co najmniej dwóch założeń. Po pierwsze, zmusza do posługiwania się kategorią języka poetyckiego symbolistów i awangardzistów (a tak?.*- futurystów) jako zjawiskami systemowymi. Nawiązuje więc do dzisiejszej wiedzy o nich, a nie do ich faktycznego funkcjonowania w świadomości literackiej dwudziestolecia¹! Po drugie, nakazuje koncepcje te traktować jako metajęzyki, sa pomocą których rekonstruować można główne napięcia estetyki sformułowanej Schulza. Zderzenie ze sobą Ink różnych koncepcji poetyckości pełni tu funkcjo wybitnie heurystyczne: wszystkie one nawzajem się oświetlają, tłumaczą, dopełniąją — wskazują zarówno na miejsca wspólne, jak i na różnice. Na rozważania Schulza narzucąją taką siatkę pojęciową, która zmusza je do odsłonięcia własnego pro i kontra. Zmuszają je także do odpowiedzi na pytania, których Schulz nigdy nie formułował. Rzecz bowiem w tym, że zderzona z symbolistyczną i awangardową koncepcją poetyckości estetyko autora Sklepów cynamonowych zmuszona jest do pne-

226

227

1

Dla poniższych rozważań zasadnicze znaczenia miały następująca prace:

J Sławiński: Rktdi>i Szkiców literackich Leśmiana. .Pamiętnik Literacki* 1961. łU 218-231; Koncepcjo języka poetyckiego Awangardy Kratowi hej. Wrocław 1964; Stad ta o Leśmianie pod rad. M. Głowirukiego. J Stawińskiego. Warszawa 1972, O. Mkhaud: Messagt poitiąue do symbolisme. t 2 U r*volation mtifuM, Paris 1954; La doctnnc symboli*te. Documents Pan* 1947; M. Podrara-Kwiatkowska. Sy/rif»Iiim i symbolika w poezji Ułodej Paliki. Teoria i praktyka. Kraków 1975; R. Wellek, Termin i pojęcie symbolizmu w literatur.:-1wlotowy (prze!. A. Jarnczawski), lw:| Pojęcie i problemy nauki o literaturze, wybrał i przedmową poprzedził H. Markiewicz, Warszawa 1979, a. 344-370; J. Sawicka, .Filozofia słowa" Juliana Tuwima. Wrocław 1975; A. Gorefi. Filozofia słowa symbolistów rosyjskich, masz. IBL PAN w Warszawie; J. Spoina, Bankructwo realności. Proza Brunona Schulza, Warezawa-Po-znaó 1974. W latach 90. w badaniach nad rodowodem symbolizmu twórczości Schulza n/.cz<ii;ólm* miejsce zajęły interpretacje związku dzielą Schulza i aym-boliką ineujiimrmu żydowskiego i Kabały. Zob. W. Panas, .Mesjasz rośnie pomału...’ (O pewnym wątku kabalistycznym u> prozie Brunona Schulza) |w:| Bruno Schulz 1892-1942. In Memoriam. pod red. M. Kitowskicj-Lysiak, Lublin 1992 oraz Przyjście Mesjasza. O iAonoftgii mesjańskiej Brunona Schulza, .Krasy" 1993, nr 14.