out 0122

91 Teorie jaincttek psytkieotyth

dzieć s;jd formalny) istnieje. Podmiot sądu można by

więc przedstawić w formie zdania bez początku „........

jest ABC”, (o jest, że w danym momencie psychicznym, w całości środowiska składającej się na dane odczucie jest WIC. Cala zaś pierwsza część zdania, część jego podmiotowa pozostaje zatajona, niemniej jednak przez swoje orzeczenie ujawnione, będące wytworem działalności aper-cepcyjnej, każe domyślać się swego istnienia, jako niezbędnego źródła intuicyjnego, z którego wydzielone zostało pojęcie przedmiotu. Stąd też, podmiot wszelakiego sądu formalnego zawiera w sobie pewien pierwiastek pewności, twierdzenia - że to jest, nigdy zaś nie ma charakteru tej biernej wątpliwości, niejasnego mniemania, jakie cechuje czysto intuicyjne momenty, a który odczuwamy łowiąc owe momenty pamięcią, gdyż samo powstanie podmiotu formalnego napiętnowane zostaje wewnętrzną czynnością subiektu myślącego, tak że ta czynność przeniknęła do głębi istotę momentu, w wytworzeniu którego udział bierze. Moment wydzielony aperccpcyjnic można by nazwać „momentem postrzeżenia”, w porównaniu do intuicyjnego, który jest „momentem odczucia”; postrzeżenie zaś stanowi ujęcie czegoś rzeczywistego, prawdziwego, akcentuje realność, podnosi ją do godności przedmiotowej, a nawet stwarzają niejako; nic spostrzeżone bowiem zjawisko nic daje się nigdy odczuć i oszacować jako rzeczywistość, tak jak nic mamy np. poczucia rzeczywistości w snach, kiedy odczuwane stany, z powodu braku działania apcrccpcji, nic mają dla nas charakteru przedmiotowej prawdy. Uczucie pewności występuje tylko przy działaniu apcrccpcji czynnej, zarówno w doświadczeniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym; pewność istnienia czegoś przedmiotowego, zewnętrznego, zjawia się dopiero przy odpowiednim akcie uwagi dowolnej, bez tego zaś, po działaniu podniety zewnętrznej, pozostaje uczucie wątpliwego mniemania, a spostrzeżone wspomnienie tej niespostrzeżonej podniety przedmiotowej przenosi całą pewność li tylko w zakres doświadczenia wewnętrznego. Apcrccpcyjnc wydzielenie i determinacja momentu jest więc pierwszym krokiem do kryterium pewności, jakkolwiek nie wyczerpuje go jeszcze, i dla pewności pospolitej, która wymaga zgodności spostrzeżeń i zgody subiektów spostrzegających, i dla naukowej, która wymaga wydzielenia subiektywnego czynnika i myślowego opracowania spostrzeżeń.

§ 26. Funkcja więc, którą apercepeja spełnia, zasadza się z jednej strony —na wydzieleniu z momentu intuicyjnego momentu bardziej zwężonego treściowo i bardziej jednostronnego życia, momentu, który zawiera się w intuicyjnym, lecz go nie wyczerpuje, jest więc jak gdyby jego cząstką, zatem — na wyborze jednej z wielu możliwości wyobrażeniowych, jakie ten moment przedstawia; z drugiej zaś strony —zasadza się na zdeterminowaniu kierunku skojarzeniowego, w^r jakim moment intuicyjny ma działać, wskutek czego pozbawia go właściwej mu swobodnej i bezcelowej natury, a zarazem podnosi jego siłę organizacyjną. wytykając jeden niezmienny i określony kierunek działania. Wskutek tego zdeterminowany moment znajduje swoje zastosowanie, wchodzi w ściśle zamknięte i wyraźnie odgraniczone układy, tak że jego stosowawcza, celowa, praktyczna natura musiała wyrazić się w słowach, dowodząc przez to swego znaczenia życiowo-społeczncgo, podczas gdy intuicyjny moment pozostaje, ukryty w cieniu, czysto indywidualnym, subiektywnej tylko wartości zjawiskiem.

Wydzielenie i determinacja stanowią jeden akl apcrccpcji; odróżnia się je tylko zależnie od odmiennego stosunku, w jakim ten akt się rozpatruje: pierwsze w stosunku do