62333 IMG98 (9)

—----

irum. Tckstualizm jest dla nich symptomem _WS2Cch ogarniającej infantylności, odrzucającej jakikolwiek autoiC' let, jak również moralność, dobre maniery i dobry smak^{1 2} Szczególnym wyjątkiem w ramach tej tendencji jest Fredric Jamesom⁵ Dostrzega on impuls utopijny, który kryje się z_a „ideologią tekstu", pomimo iż jednocześnie uznaje ją za ko² lejny przykład czysto „wyobrażeniowych relacji ” wobec „rzeczywistości społecznej” rozwiniętego kapitalizmu. Odstąpienie od jakichkolwiek pretensji do ostatecznej, poprawnej czy choćby prawdopodobnej interpretacji tekstów jest świadectwem buntu przeciwko autorytetowi w rodzaju tego, jakim cieszyła się mieszczańska nauka z jej roszczeniem do obiektywności, połączonym z niewolniczym przywiązaniem do kapitalistycznego systemu produkcji, charakteryzującego się powiązaniem purytańskiej ascezy z dążeniem do konsumpcji pojmowanym jako cel sam w sobie. W takiej perspektywie dostrzec można zarówno polityczne, jak i poznawcze implikacje tekstualizmu: w dziedzinie kultury reprezentuje on odrzucenie autorytarnej polityki oraz mieszczańskiej nauki, bardziej jednak w duchu powrotu do anarchizmu aniżeli poszukiwania alternatywy, na bazie której powstać mógłby jakiś nowy rodzaj radykalnej krytyki. W opinii Jamesona anarchizm ten jest funkcją fundamentalnie antyhisto-rycznego wypaczenia wszelkich tekstualizmów - zarówno strukturalizmu, jak i poststrukturalizmu.

Podejście do historii, jakie prezentują zarówno struktu-ralizm, jak i post-strukturalizm, jest ważniejsze dla zrozumienia ich epokowego znaczenia aniżeli ich zróżnicowań^! stosunek do nauki. Strukturalizm uwypukla pojęcie tekstu-

alności w celu wytworzenia swoistego rodzaju nauki o kulturze, poststrukturalizm zaś czyni to w imię stworzenia poetyki interpretacji. Jednakże w obydwu przypadkach odrzucona zostaje zachodnia idea historii, postrzeganej raczej jako „kontekst” wszystkich „tekstów” lub jako „proces” łączący autora z czytelnikiem w obrębie specyficznej „tradycji” kulturowej. Zachodnie rozumienie historii, na co wskazuje Levi-Strauss³, jest mitem zachodniej cywilizacji - mitem służącym uzasadnianiu jej ekspansji na całym globie oraz niszczeniu wszystkich tych kultur, których „prymitywny” status określany jest poprzez brak „świadomości historycznej”. To, co człowiek Zachodu nazywa „historią” i co następnie traktuje jako dowód własnej kulturowej dojrzałości, w przeciwieństwie do rzekomego dziecięctwa ludów prymitywnych, nie jest niczym innym, jak tylko tekstuaiizacją, rzec można - mistyfikacją, pomyleniem kulturowego artefaktu z „naturą”.

W eseju Barthes’a „Dyskurs historii” rzekomo „realistyczny” tekst historyka, z jego naiwną wiarą w „rzeczywistość” swego odniesienia, łączonyjest z fikcyjnymi tekstami mitów, eposów, legend i powieści.⁴ Bez owej „historycznej rzeczywistości” (bądź też jej etnograficznego i socjologicznego odpowiednika), służącej za podstawę, w stosunku do której można z przekonaniem określać „fikcyjność” tekstów stworzonych za sprawą wyobraźni, każde przedstawienie rzeczywistości staje się jedynie kolejnym „tekstem”. Niektóre z nich mogą pretendować do rangi prawdziwych „dzieł” rzucających światło na „rzeczywistość”, jednak w najlepszym wypadku mogą one jedynie tworzyć „efekt rzeczywistości”. Nie można ich oceniać w kategoriach realizmu, lecz winny być one raczej traktowane jako okazje do działań podejmowa-

1

* Rcnć Wcllek, „Czy kres literaturoznawstwa?², przełożyła Grażyna Cen. drawska. Pamiętnik Literacki, z. 2, 1986, ss. 319-330; L. A. Jackson, „The Fre edom of the Criticand the History ofthe Te²t", w: TluFUitics ofThn™ cditra by Francis Barfccr. H mL Colchester: Univcrsity ofEsscx, 1983, s. 100.

2

Fredric Jamcson, .The Ideology of the Tcat". Salmagundi, nr 31^2, F_a|| 1975-Winter 1976, ss. 204-246.    »

3

Jest to słynna teza z konkluzji z dzieła Lćvi-StraussaA/*j/nieoswojana, przełożył Andrzej Zajączkowski. Warszawa: PWN, 1969.

4

Roland Barthes, „Dyskurs historii”, przełożyli Adam Rysicwicz i Zbigniew Kloch. Pamiętnik Literacki, z. 3,1984, ss. 225-236.