69114 skanuj0013 (336)

Andrzej Meissner

W szkołach zawodowych najważniejszą rolę spełniały podręczniki do przedmiotów kierunkowych. W szkołach handlowych były to opracowania do buchalterii, rachunkowości, prawa han-, dlowego i prowadzenia korespondencji handlowej. W szkołach przemysłowych podręczniki dostosowane były do danej dziedziny produkcji, w rolniczych zaś poświęcone były uprawie roli, produkcji roślinnej, sadownictwu i ogrodnictwu, hodowli zwierząt. Z kolei w szkołach technicznych obejmowały naukę budownictwa, maszynoznawstwa itp.²¹

Podręczniki jako źródło drukowane odgrywają ważną rolę w rekonstruowaniu tej dziedziny rzeczywistości szkolnej, która odnosi się do procesu dydaktyczno-wychowawczego. W podręcznikach znajdują bowiem odbicie główne tendencje ideowe i wychowawcze upowszechniane przez władze szkolne. Miały one też kształtować odpowiednie postawy moralne oparte na kanonach religii katolickiej. Zgodnie z przyjętą polityką oświatową szkoła galicyjska miała wychować obywatela lojalnego wobec władzy państwowej, akceptującego istniejący porządek społeczny. W podręcznikach zawarte były również założenia dydaktyczne edukacji szkolnej, na które składają się takie elementy, jak np. dobór i zakres treści, układ treści, sposób prezentacji i interpretacji zamieszczonego materiału. Tak jak w szkole galicyjskiej, tak i w podręcznikach obowiązywała zasada materializmu dydaktycznego, która prowadziła do przerostu treści, prymatu pamięci nad myśleniem, słowa drukowanego nad mówionym. Ta tendencja występująca w ówczesnej dydaktyce nakazywała szczególną dbałość o poziom podręczników i dostarczenie tego środka dydaktycznego każdemu uczniowi. Jeżeli więc rozpatrujemy kwestie podręczników szkolnych w omawianym okresie, musimy wziąć pod uwagę wszystkie uwarunkowania natury politycznej, społecznej, oświatowej i pedagogicznej,; bowiem decydowały one o takim a nie innym kształcie tych wydawnictw. Pogłębienie

²¹ Analizę niektórych podręczników przeprowadził J. Krawczyk, Galicyjskie szkolnictwo zawodowe w latach 1860—1918, Kraków 1995.

tej oceny umożliwią analizy porównawcze podręczników w innych zaborach, jak i w innych krajach europejskich. Ten postulat metodologiczny, jak dotąd zrealizowany został w niewielkim stopniu.

Przechodząc do opracowań przeznaczonych dla nauczycieli, powinniśmy skoncentrować się na opracowaniach metodycznych. Pojawia się pytanie o rozwój ilościowy tych publikacji, a więc jak duży jest ten dorobek i jakich dotyczy szczebli kształcenia i przedmiotów nauczania. W dalszej kolejności potrzebna jest analiza merytoryczna, która stanowi punkt wyjścia do określenia poziomu naukowego metodyk nauczania poszczególnych przedmiotów. Warto też odpowiedzieć sobie na pytanie o genezę tych poglądów i o przyjęte rozwiązania metodyczne. W jakim stopniu są to opracowania oryginalne, a w jakim stopniu korespondują ze stanem metodyk nauczania wypracowanych przez pedagogów Europy Zachodniej? W kształtowaniu się metodyki nauczania, zwłaszcza szkoły ludowej, największą rolę odegrały Niemcy, gdzie już w pierwszej połowie XIX w. ukazywały się dziesiątki prac metodycznych. Pedagodzy galicyjscy korzystali zatem z wzorów niemieckich wypracowanych przez takich autorów, jak np. Lorenz Kelner, Karl Kehr, Friedrich Gedike, Wilhelm Harnisch czy Bernhard Gottlieb Denzel. Na przełomie XIX i XX wieku docierały też do Galicji koncepcje „Nowego Wychowania”, w związku z tym sięgano do opracowań francuskich, angielskich, włoskich czy amerykańskich. Do prekursorów dydaktyki nauczania w szkole ludowej należy zaliczyć Mieczysława Baranowskiego, Hipolita i Władysława Seredyńskich, Józefa Ciembroniewicza, Władysława Boberskiego, Józefa Chmielewskiego, Juliana Klaciołkowskiego, Stanisława Pallana, Henryka Strokę. Najbardziej jednak znanym pisarzem pedagogicznym w Galicji był Mieczysław Baranowski i to jego należy uznać za prekursora i przedstawiciela dydaktyki szkoły ludowej. Również szkolnictwo średnie dysponuje bogatą literaturą metodyczną obejmująca wszystkie przedmioty znajdujące się w siatkach godzin. Dorobek piśmienniczy obejmuje takie grupy wydawnictw, jak: „przewodniki”, „zasady

-67-