70703 IMG$97

inni uczniowie „odbierają” jako przejaw słabości lub nieporadności nauczyciela niezdolnego do postrzegania tego, co naprawdę dzieje się na lekcji.

Zaprezentowane formy indywidualizacji pracy z uczniami nieprzystosowanymi społecznie nie wyczerpują na pewno wszystkich możliwości, jakie nauczyciel może wykorzystać podczas zajęć lekcyjnych (por. Kuligowska K., 1976; Więckowski R., 1975). Niemniej jednak mogą one dopomóc w przezwyciężaniu niektórych przynajmniej trudności wychowawczych, a tym samym usprawnić przebieg lekcji. Ponadto warto podkreślić, iż warunkiem powodzenia wszelkiej pracy wychowawczej z uczniami trudnymi na lekcji jest także poprawnie przebiegający proces dy-daktyczmo-wydhowawGzy w całokształcie działalności szkoły. Nie można więc upatrywać w skonkretyzowanych bliżej formach pracy z tymi uczniami .autonomicznie funkcjonujących oddziaływań pedagogicznych, a tylko pewne uzupełnienie i wzbogacenie ogólnego procesu wychowania i nauczania w toku zajęć lekcyjnych. O niewątpliwych postępach uczniów trudnych w zakresie osiągnięć szkolnych decyduje przede wszystkim sprawna organizacja pracy, włączając w to także współudział uczniów w. przygotowaniu i prowadzeniu lekcji. Toteż równie ważne dla zapewnie-, nia osiągnięć jest zajmowanie się przez nauczycieli indywidualnie każdym uczniem, jak również całą klasą. Nawet bezpośrednia indywidualizacja pracy z uczniami trudnymi nie powinna oddalać z pola widzenia obowiązków nauczyciela, jakie ma on do ^pełnienia na lekcji w stosunku dó wszystkich uczniów danej klasy. Na tym prawdopodobnie polega tajemnica sukcesów zawodowych wielu wybitnych nauczycieli.

V. PRACA WYCHOWAWCY KLASY Z UCZNIAMI TRUDNYMI NA GODZINACH WYCHOWAWCZYCH

Wprowadzone do programu nauczania szkół ogólnokształcących z dniem 1 września 1958 r. tzw. „godziny wychowawcze do dyspozycji wychowawcy klasy”, nazywane potocznie godzinami wychowawczymi, mogą odegrać istotną rolę w zapobieganiu nieprzystosowaniu społecznemu uczniów, jak i w jego przezwyciężaniu. Nie oznacza to oczywiście, iż głównym celem godzin wychowa wczydh jest zajmowanie się w szczególności uczniami sprawiającymi trudności nauczycielom. Niemniej jednak są one na ogół wdzięcznym terenem skutecznych oddziaływań, także na tyćh uczniów. Przede wszystkim należycie realizowany program wychowawczy może znacznie przyczynić się do uatrakcyjnienia pobytu w szkole. Ma to niewątpliwy wpływ na zmianę postaw tych uczniów wobec szkoły i lepsze rozumienia istoty wielu spraw szkolnych, które wcześniej wydawały się niepotrzebne i zbyt uciążliwe.

Rozdział ten dotyczy głównie tych aspektów działalności pedagogicznej podczas godzin wychowawczych, które .wydają się wyjątkowo cenne także w odniesieniu do uczniów społecznie nieprzystosowanych, a nie tylko uczniów, z którymi nauczyciele nie mają w zasadzie większych kłopotów wychowawczych. Rozdział ten może okazać się szczególnie przydatny dla wychowawców klasowych, odpowiedzialnych w równej mierze za uczniów społecznie nieprzystosowanych, jak i przystosowanych (por. Radziewicz J., 1986). Omawiam w nim kolejno zadania godzin wychowawczych, założenia koncepcji współudziału uczniów w organizowaniu tych godzin, możliwość zastosowania różnych technik wychowawczych (techniki sondaży, opinii o uczniach, tech-

10* 14?