79900 PB040669

X38_ Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich_

dobrego do bardzo złego. Zły stan zdrowia zawsze oznacza niedostateczny dobrostan. natomiast dobremu zdrowiu może towarzyszyć obniżony poziom dobrostanu. co - jak należy się spodziewać - wcześniej lub później spowo. duje pogorszenie stanu zdrowia.

Konsekwencje pogorszonego dobrostanu występują zarówno na po. ziomie osobniczym, jak i populacyjnym. Poziom osobniczy dotyczy poje. dynczych sztuk w stadzie lub mało liczebnych grup, bez skutków o charakterze masowym. Okaleczenia zwierząt powstające w wyniku „agresji” fj. zycznych czynników środowiska lub kontaktu z innymi osobnikami powodują zmianę wzorców zachowania, aby uniknąć kolejnych urazów. Pryncypia weterynaryjne w systemach „dobrostanu” dotyczą ochrony zwiozą przed bólem i urazami ciała. W tych przypadkach postępowanie wynikać powinno z obserwacji etologicznych, pozwalających dostrzec, a następnie skorygować technologiczne źródła nieadekwatnych zachowań.

Poważnym następstwem pogorszonego dobrostanu na poziomie popu-lacji jest immunosupresja, stanowiąca zagrożenie występowania schorzeń infekcyjnych o cechach epizoocji. Możliwości farmakologicznej osłony odporności przed agresją środowiska za pomocą leków immunomodulują-cych i stymulujących zależy od warunków życia zwierząt. W warunkach dobrych (wysoki poziom dobrostanu), podawanie tych preparatów jest niecelowe z uwagi na brak przyczyn wywołujących zaburzenia immunohomeo-staży i wysoki w związku z tym poziom odporności osobników. Równia mało skuteczne jest działanie tych leków w środowisku skrajnie złym (niski poziom dobrostanu), gdyż słaba kondycja zwierząt uniemożliwia właściwe reagowanie na biopreparaty. Najlepszy efekt osłonowy uzyskuje się w warunkach pogorszonych, gdzie profilaktyczne dawki tych specyfików działają bodźcowo na elementy układu immunologicznego, a nadto wywołują efekt ogóJnoustrojowy min. poprzez wpływ na mechanizm hormonalnej regulacji homeostazy. Widać stąd, że usunięcie ze środowiska czynników agresji (poprawa dobrostanu) eliminuje konieczność podejmowania interwencji immunoosłonowej i znacznie obniża ryzyko produkcyjne.

Przekroczenie granicy „zdolności adaptacyjnych” oznacza de facto przejście od stanu zdrowia do stanu choroby, która może, lecz nie musi przejawiać się w postaci klinicznej. Linią graniczną dla stanów: choroba-zdrowie jest stopień pobudzenia (aktywacji) układu immunologicznego. Wysoki stan pobudzenia oznacza chorobę, natomiast niski oznacza zdrowie. Dobrostan kształtuje status układu odpornościowego. Brak czynników aktywacji tego układu oznacza wysoki poziom dobrostanu (immunohomeosia-za;. Wraz z pogarszaniem się warunków bytowych presja na układ immunologiczny wzrasta, a zdolność adaptacyjna maleje. Zgodnie z wymogami dobrostanu, zwierzęta w warunkach hodowli mają być wolne od głodu, pragnienia, zimna, gorąca, ograniczeń przestrzeni uniemożliwiających przejawianie naturalnych zachowań, a także bólu, urazów, lęku, frustracji i chorób. Obniżony dobrostan jest więc tożsamy z deficytami pokarmowymi, stresem psychicznym, socjalnym, mikroklimatycznym, manipulacyjnym i fizjologicznym w różnym stężeniu i proporcjach. Czynniki te nakładają się na siebie dając sumę obciążeń. Aktywacja układu immunologicznego w warunkach pogorszonego dobrostanu jest wynikiem skumulowanego wpływu wielorakich bodźców o natężeniu przekraczającym zdolność zachowania homeostazy, prowadząc do wystąpienia choroby, a przez to do spadku produkcji.

Wskaźniki produkcji takie, jak tempo przyrostów masy ciała, współczynnik wykorzystania paszy, mleczność, nieśność itp. mogą być czułymi markerami zdrowia zwierząt, a tym samym poziomu ich dobrostanu. Aktywacja układu immunologicznego powoduje uruchomienie mechanizmu ho-meoretycznego, w którym cytokiny (IL-1, IL-6, TNF, INF) integrują odpowiedź immunologiczną z zaangażowaniem układu neuroendokrynalnego. Skutkiem jest modulacja neurotransmiterów (epinefryna) i hormonów - GH, IGF-1, CRH, ACTH, glukokortykoidów, prostaglandyn i katecholamin -głównych regulatorów wzrostu. Behawioralnymi symptomami aktywacji jest utrata apetytu, obniżenie aktywności życiowej, wydłużenie czasu snu i spowolnienie procesów trawienia.

Cytokiny przeprogramowują metabolizm zmieniając kierunek przepływu składników pokarmowych między układami. Celem jest skierowanie strumienia substancji do układu immunologicznego i ich włącznie do procesów syntezy białek fazy ostrej (BFO), produkcji przeciwciał i wzmożonej proliferacji limfocytów i makrofagów.

Wysoki stan pobudzenia następuje w obecności infekcyjnych czynników patogennych, z którymi organizm wchodzi w kontakt, immunizacji, a także w wyniku oddziaływania czynników stresowych.

Wielu autorów wykazało istnienie ścisłej współzależności między wzmożoną produkcją BFO a pogorszonym poziomem dobrostanu. Szczególnie dobrze udokumentowane są interakcje między stężeniem kortyzolu jako miernika stanów stresowych a haptoglobiny.

Czynnikami powodującymi wzrost stężenia tego białka są np. u świń: kastracja, przemieszczanie zwierząt, konkurencja w miocie, oddziaływanie zimna i gorąca, dehydracja i żywienie dietą niskobiałkową.

Przykładem ilustrującym relacje między niskim poziomem dobrostanu a pogorszonym stanem zdrowia zwierząt jest nasilenie schorzeń w warunkach ferm przemysłowych. Jak wiadomo, technologie te indukują obciążenia