82390 str 024 025 (2)

10. WIĘŹNIOWIE I EMIGRANCI

Poczynając od dramatycznej nocy z 13 na 14 października 1768 roku, gdy wśród wywiezionych z Warszawy do Kaługi senatorów znalazł się hetman polny koronny Wacław Rzewuski, kadra żołnierska Polski była obiektem represji ze strony wrogich sąsiadów, którzy w parę lat później dokonali też pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. Odtąd los więźnia i emigranta stale towarzyszył drodze życiowej polskich żołnierzy. Wybraliśmy dziesięciu, którzy mogą być symbolem określonej epoki, postawy, zjawiska. Czy wiesz, o kogo chodzi?

i. Brygadier, zesłany na Kamczatkę, pozostawił jeden z pierwszych opisów tego kraju (Dziennik podróży [...] przez całą wzdłuż Azją lądem do portu Ochocka), wydany po raz pierwszy we Wrocławiu w 1837 roku.

2. Szewc i pułkownik, więziony przez dwa lata w twierdzy petropawłowskiej w Petersburgu; jego imieniem nazwano w 1944 roku 4. dywizję piechoty Wojska Polskiego.

3. Major, za zorgahizowanie patriotycznego sprzy-siężenia więziony przez 8 lat w Zamościu, a następnie przez 38 lat (aż do śmierci) w Szlisselburgu. Piękną monografię poświęcił mu Szymon Askenazy.

4. Uczestnik Nocy Listopadowej, awansowany do stopnia pułkownika, dowódca partyzanckiej wyprawy do Królestwa Kongresowego (patronowała tej wyprawie

emigracyjna organizacja Zemsta Ludu). Austriacy więzili go przez 14 lat w Kuf Steinie.

5. Kapitan, na emigracji współzałożyciel Młodej Polski, a w Krakowie — Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Rozstrzelany w Wilnie 27 lutego 1839 roku.

6. Podpułkownik, rodem z Warki. Wzięty do niewoli w 1831 roku, powrócił z Syberii po 26 latach. Jest autorem Pamiętnika o powstaniu 29 listopada 1830 roku.

7. Porucznik, na emigracji czołowy działacz i publicysta Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Zmarł w Londynie, w 1852 roku.

8. Pułkownik, dowódca pułku jazdy wołyńskiej, na emigracji jeden z czołowych zwolenników Andrzeja Towiańskiego.

25