83239 P1080046

najpierw księżna, a później, w roku 1296, król Przemysł II. Konsekwencją tego wniosku były trzy następne: o nagrobnym charakterze owych imagines, o grobowym charakterze przywieżowej kaplicy i powiązaniu jej fundacji z osobą Przemysła II oraz o odniesieniu do tej kaplicy nadania na wieczną lampę, która miała się palić u grobu księżnej, a później - po śmierci Przemyślali - także u jego grobu.

Wprowadzenie postaci Przemysła I, skądinąd zasłużonego dla Poznania, klarowność nagrobnej koncepcji nieco zakłóciło, bowiem nie ma żadnych przesłanek, by sytuować miejsce jego grobu w przywieżowej kaplicy. Po katastrofie z 1371 roku wizerunków Przemysła II i Rychezy nie odnowiono. Dlaczego? Najprawdopodobniej dlatego, że jednak nie były one związane z ich grobami. Piszący o zniszczeniu tychże imagines Janko z Czarnkowa nic w każdym razie o grobach Przemysła U i Rychezy w kaplicy przywieżowej nie wspomina. Jeśli tę wzmiankę odczytujemy dosłownie, pojawić się musi pytanie, gdzie znajdowały się ich groby? Jeśli nie w kaplicy przywieżowej, to dlaczego w niej właśnie umieszczono ich wizerunki, a co więcej, dlaczego po zniszczeniu tych wizerunków nie odnowiono ich lub nie wprowadzono nowych, które by pamięć o tej książęco-kró-lewskiej parze utrwalały.

Dwa nadania Przemysła U dla katedry poznańskiej dotyczą sfery nazwijmy to sepulkralnej. Pierwsze to fundacja ołtarza św. Trójcy i św. Jadwigi, przy którym odprawiane miały być msze żałobne. Dokument nie mówi za kogo, najpewniej za fundatora po jego śmierci. Ważne jest, że ołtarz ten stał nie w kaplicy przywieżowej, lecz w nawie przy filarze u wejścia do prezbiterium. W 1293 roku Przemysł II dokonał następnych nadań zawarowa-nych obowiązkiem odprawiania mszy za jego zmarłą żonę Ry-chezę, a po jego śmierci i za niego, oraz palenia wiecznej lampki u ich grobów. Dokument z 1286 roku wydany został jeszcze za życia Rychezy (w 1288 roku urodziła ona córkę), drugi zaś oczywiście po, a zapewne i w związku z jej śmiercią. W żadnym z nich nie ma mowy o zamiarach budowy osobnej kaplicy. Nagła

śmierć króla Przemysła II w 1296 roku nie pozostawiła czasu na ewentualne dojrzewanie takiej koncepcji. Co więcej, mamy powody, aby przypuszczać na podstawie fundacji z roku 1286, że zamiaru budowy osobnej kaplicy w ogóle nie było. Jeśli po śmierci Rychezy i jej pogrzebaniu intencja budowy kaplicy nie została wyrażona, oznacza to, że miejsce pochowania Rychezy wyznaczało na przyszłość także miejsce pochowania króla. Było to zapewne w pobliżu wymienionego wcześniej ołtarza św. Trójcy i św. Jadwigi stojącego we wschodniej części nawy głównej.

Także i drugi element związany z sepulkralną fundacją Przemysła 11, owa wieczna lampka — jak się okazuje — paliła się w nawie głównej, a nie w kaplicy przywieżowej, przy czym w XV wieku było to już przy tumbie Bolesława Chrobrego. Niekoniecznie musi to oznaczać, że to, co należne Przemysłowi II, zostało przekazane Bolesławowi Chrobremu, nie ma — jak sądzę — żadnych przeszkód, aby uznać, że groby Rychezy i Przemysła II usytuowane były w nawie głównej, gdyż na taką właśnie lokalizację wskazuje rozmieszczenie obu sepulkralnych fundacji Przemysła II: ołtarza i wiecznej lampki. Tymczasem od XIV wieku zaczynają się pojawiać wiadomości o nagrobku Bolesława Chrobrego, który stanął pośrodku nawy głównej. Na czas między pogrzebaniem Przemysła II a wystawieniem nagrobka Bolesławowi Chrobremu przypadła wielka przebudowa korpusu katedry poznańskiej, co oznacza, że Przemysł II został pochowany w romańskim jeszcze korpusie, nagrobek zaś Chrobrego stanął w gotyckiej już nawie.

Spróbujmy najpierw prześledzić okoliczności fundacji tego nagrobka w katedrze poznańskiej. Wszyscy badacze słusznie wiążą wystawienie tumby grobowej Bolesława Chrobrego z gotycką przebudową katedry poznańskiej. Ponieważ tumba stanęła pośrodku nawy głównej, jest oczywiste, że ustawiono ją w końcowej fazie prac nad korpusem nawowym, co najmniej po wykonaniu sklepień. Długosz w katalogu biskupów poznańskich podał Kazimierza Wielkiego jako fundatora nagrobka. Informacja ta również nie ułatwia dokładnego datowania tumby, wymaga

103