86506 str10

iiieiillelic/.nc A i li możemy przedstawić zapis genotypów i odpowiadających im lonolypów w następujący sposób:

AAIłll ciemna barwa skóry,

AABb barwa skóry jaśniejsza,

Anlłb mulili,

Aabb barwa skóry pośrednia między mulatem i osobnikiem białym, aabh biała barwa skóry.

W pr/,odstawionych oddziaływaniach między genami uwzględnione są relacje dotyczące osobnika, gdy w jednej parze chromosomów homologicznych to samo loeus (miejsce) mogą zajmować najwyżej dwie róZ.ne wersje genu np. A oraz a.

W populacji, w jej puli genowej, mogą jednak występować więcej niż dwie wersje genu. Zjawisko to można zilustrować, przedstawiając ekspresję cechy oraz genotyp u większej liczby osobników danej populacji, np. w tym samym loeus chromosomów homologicznych u czterech osób może występować 6 różnych alleli: A i a; A¹ i A²; a i a; A ia^;.

Są to allele wielokrotne; ich występowanie w populacjach jest zjawiskiem powszechnym. U człowieka allele wielokrotne wanmkują m. innymi układy antygenów zgodności tkankowej HLA - liczba alleli wynosi kilkaset - dlatego występują tak duże trudności w doborze dawcy i biorcy w transplantologii.

Także grupy krwi są warunkowane przez allele wielokrotne; ze względu na ich znaczenie najważniejsze układy grupowe krwi człowieka omówione zostaną szerzej.

Układ grupowy ABO

Dotychczas na erytrocytach człowieka opisano ponad 400 antygenów. Spośród nich wyodrębniono 23 układy grupowe. Część z nich występuje na krwinkach ponad 99% osobników. Są to tzw. antygeny publiczne. Natomiast inne, stwierdzane u mniej niż 0,25% osobników populacji, są określane jako antygeny prywatne. Z punktu widzenia transfuzjologii, znaczenie praktyczne posiadają tylko nieliczne układy grupowe. Zaliczane są do nich te, które cechuje wysoka immunogenność lub częste występowanie naturalnych przeciwciał. Swoistość antygenów grupowych krwinek zależy od rodzaju cząsteczek białkowo-cukrowcowych zlokalizowanych w błonie erytrocytu.

W populacji ludzkiej występują cztery podstawowe grupy krwi układu ABO: grupa A, grupa B, grupa AB oraz grupa O. Istnieją trzy silne allele genu 1 warunkujące określoną grupę krwi: allel /^A, allel f oraz allel i. Allele /^A oraz 7® są w stosunku do siebie „równosilne” czyli kodominujące, natomiast allel i jest recesywny w stosunku do obu alleli. U osobnika mogą być różne kombinacje tych alleli wielokrotnych. Osobnik o grupie krwi A może być homozygotą dominującą (/^A /^A) lub heterozygotą (fi). Analogicznie jest w przypadku osobnika o grupię krwi B. Osoba, która ma grupę krwi AB jest heterozygotą (ff), a mająca grupę krwi O - homozygotą (ii).

Geny układu krwi ABO są zlokalizowane na długim ramieniu chromosomu 9. Prekursorem substancji A i B jest tzw. substancja H.

Produktami genów /^A i 7° są transferazy, które przenoszą specyficzne cząsteczki cukrów na substancję H.

Gen/^A koduje 1,3-N-acetylo-galaktozoaminotransferazę (transferaza A), a gen/⁸ - 1,3-galaktozylotransferazę (transferaza B).

Przyłączenie N-acetylo-galaktozoaminy warunkuje determinantę A, natomiast D-glukozy -determinantę B. Gen i koduje białko pozbawione części katalitycznej, przenoszącej reszty cukrowe na łańcuch H. Geny /^A oraz f współdominujące w stosunku do siebie jednocześnie dominują nad genem i. W efekcie występują cztery fenotypy, czyli grupy krwi oraz sześć genotypów.

Jeżeli jedno z rodziców ma grupę krwi A, a drugie B i oboje są heterozygotami, wówczas u potomstwa mogą wystąpić wszystkie rodzaje grup krwi układu ABO (prawdopodobieństwo wystąpienia każdej grupy = 0,25).

P: fi x fi

F_i: fi, fi, ff, U fenotyp (grupa krwi) A, B, AB, O

Determinanty antygenowe układu ABO pojawiają się w 6 tygodniu życia płodowego; do pełnej ekspresji genów dochodzi w 6 - 18 miesięcy po urodzeniu.

W układzie ABO, oprócz występowania antygenów na erytrocytach genetycznie uwarunkowana jest obecność w surowicy przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom tego układu. Osoby o grupie krwi A posiadają przeciwciała anty -B, o grupie B - anty-A. Osoby o grupie AB nie posiadają żadnego z wymienionych przeciwciał, w przeciwieństwie do osób o grupie O, które posiadają zarówno przeciwciała anty-A jak i anty-B.

Układ grupowy ABO ma bardzo istotne znaczenie w transfuzjologii, oraz w medycynie sądowej.

W niektórych spornych przypadkach badania grup krwi umożliwiają wykluczenie (nie ustalenie!) ojcostwa.

Np. matka ma grupę krwi A, natomiast dziecko B. W oparciu o tę informację można łatwo określić genotypy dziecka i matki. Dziecko jest heterozygotą fi . Matka jest heterozygotą (I^Ai). Od matki dziecko na pewno uzyskało allel i, od ojca musiało więc odziedziczyć allel f. Z tego względu jako ojców można wykluczyć mężczyzn o grupie A - genotyp ff lub fi oraz grupie O - ii. Natomiast nie można wykluczyć mężczyzn o grupie B - ff lub fi oraz AB -ff, gdyż każdy z nich mógł przekazać dziecku allel f.

11