89919 Obrazt0

458 Rozdział n

stanic zdrowia, poprzednio przebytych chorobach, przebiegu całej kariery szkolnej, wieku umysłowym, poziomie osiągnięć, zainteresowaniach, zdolnościach, przystosowaniu społeczno-emocjonalnym; 3 — interpretacja i Wysunięcie hipotez na temat przyczyn zachowania sprawiającego trudności wychowawcze; 4 — ustalenie sposobów postępowania zaradczego; 3 — konsekwentna ocena skuteczności tego postępowania. Zaznaczyć należy, że dwa pierwsze etapy mogą być realizowane przy inspiracji i pomocy nauczyciela wychowawcy.

A. Janowski (1985) przedstawia również listę elementów zalecanych do uwzględnienia ptzy opisie przypadku, gdzie wyszczególnione są zarówno dane o rozwoju i właściwościach badanego ucznia, jak iuwarunkowań środowiskowych (cech środowiska rodzinnego i innych kręgów środowiskowych).

Cenną wydaje się sugestia, aby każde dziecko posiadało w szkole teczkę biograficzną. uzupełnianą danymi zbieranymi podczas jego kariery szkolnej. Teczka taka może być dla nauczyciela nieocenioną pomocą w jego pracy wychowawczej. Może ona stanowić podstawę przygotowania całościowej charakterystyki ucznia.

Całościowa charakterystyka ucznia jest efektem długotrwałego kontaktu wychowawcy z dzieckiem, który zna jego historię życiową, sytuację rodzinną, zainteresowania i trudności. Sporządzają na podstawie całokształtu zebranych materiałów obserwacyjnych, uzupełnionych informacjami uzyskanymi z badań przeprowadzonych przy pomocy innych metod.

Dokładna i całościowa charakterystyka jednostki określona jest w psychologii terminem charakterystyki indywidualnej i winna opisywać najważniejsze cechy jednostki (jej zdolności, zainteresowania, cechy temperamentu, charakteru, postawy, potrzeby, jak również uwzględniać zasób wiadomości, stopień opanowania umiejętności i sprawności, stosunek do obowiązków szkolnych czy też podatność na oddziaływania wychowawcze). Zaznaczyć przy tym należy, że dla nauczyciela sporządzającego charakterystykę ucznia ważny jest nie tylko sam opis właściwości psychicznych, ale także interpretacja przyczynowa (próba określenia genezy tych cech) oraz wskazanie możliwości rozwoju niektórych cech charakteryzowanego dziecka. Poprawne i wyczerpujące opracowanie charakterystyki może ułatwić plan zawierający wskazówki, jakie cechy psychiczne wychowanka winny być opisane w celu uzyskania pełnego obrazu sylwetki psychologicznej badanego. Schematy, którymi może kierować się nauczyciel, przedstawia Z. Skomy (1974). Podaje on również zasady i sposoby poprawnego sporządzania charakterystyk psychologicznych oraz wyodrębnia kilka rodzajów charakterystyk, takich jak: charakterystyki zachowania i osobowości; charakterystyki cząstkowe i całościowe; charakterystyki swobodne i opracowane według planu; charakterystyki opisowe i przyczynowe. Przytacza przy tym przykłady właściwie opracowanych charakterystyk przez nauczycieli-praktyków, które mogą służyć jako wzór do sporządzania dokumentacji ucznia.

Praktyczne znaczenie charakterystyk psychologicznych znajdujących się w teczce biograficznej ucznia ma szczególne znaczenie dla zachowania ciągłości w pracy wychowawczej, szczególnie wtedy, gdy uczeń zmienia szkołę czy też przechodzi pod opiekę nowego nauczyciela. W wymienionych sytuacjach brak dokumentacji psychologicznej, a w szczególności charakterystyki psychologicznej powoduje, że nowy wychowawca musi od nowa podejmować proces poznania ucznia.

Problemy i pytania

1.    Uzasadnij, dlaczego nauczycielowi wychowawcy potrzebna jest wiedza psychologiczna oraz umiejętność posługiwania się metodami badającymi właściwości psychiczne dziecka.

2.    Jakie działania może realizować nauczyciel w procesie poznawania uczniów?

3.    Jakie znasz metody poznawania psychiki dziecka i jej uwarunkowań?

4.    Podaj, jakie metody badawcze są stosowane wyłącznie przez profesjonalnych psychologów i dlaczego nauczyciel nie może z nich korzystać.

5.    Opisz metody poznawania właściwości ucznia, którymi może posługiwać się nauczyciel.

6.    Które metody wydają ci się najbardziej przydatne przy badaniu środowiska ucznia?

7.    Uzasadnij, dlaczego metoda socjometrii ma tak duże znaczenie dla określenia pozycji dziecka na tle grupy.

8.    Dlaczego koniecznym warunkiem opracowania studium przypadku jest kompleksowe stosowanie różnych metod badawczych?

Literatura zalecana

Babska Z., (1986), Metody badawcze stosowane w psychologii rozwojowej, [w:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, red. M. Żebrowska, PWN, Warszawa

Brzeziński J., (1996), Metodologia badań psychologicznych, PWN, Warszawa

Ękiert-Grabowska D., (1984), Techniki socjometryczne w pracy wychowawcy klas początkowych, Wyd. UŚ1., Katowice

Gcrstmann S., (1985), Rozmowa i wywiad w psychologii, PWN, Warszawa

Janowski A., (1985), Poznawanie uczniów, WSiP, Warszawa

Pilkiewicz M., (1973), Wfybrane techniki badania nieformalnej struktury klasy. Próba klasyfikacji, [w:] Materiały do nauczania psychologii, red. L. Wołoszynowa. PWN. Warszawa

Rembowski J., (1986), Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży, PWN. Warszawa

Skórny Z., (1974), Metody badań i diagnostyka psychologiczna. Ossolineum. Wrocław

Skórny Z., (1978), Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży, WSiP. Warszawa