CCF20130608001

150 Behaiuioryzm i fenomenologia

NAUKA 1 „NIERZECZYWISTOŚĆ”

Behaiuioiyzm i. fenomenologia

bował się wypowiadać jako jego reprezentant. Ponieważ jestem zwolennikiem tego nurtu, interesuje mnie jego znaczenie i miejsce, jakie zajmuje we współczesnej psychologii. Do jakich brzegów, wysp, poprzez jakie głębiny zmierza ten nurt? Co oznaczać będzie dla psychologii jako nauki to, że nurt ten stanie się jej częścią?

Trzy Rodzaje Poznania .

Aby określić podstawy tego, czym będę się zajmował, chciałbym się wypowiedzieć na temat naszego procesu „poznawania". Wszystkie rodzaje poznania zasadniczo zawierają w sobie hipotezy, które sprawdzamy na różne sposoby. Hipotezy te mogą być uważane za całkowicie dowiedzione albo mogą mieć charakter hipotez wstępnych. Mogą też dotyczyć rzeczy bardzo różnych: od „2 plus 2 równa się 4” po „Zaczynam ją kochać; od „Ona nienawidzi swojej matki” po „Mam 180 cm wzrostu”; od „To jest osoba niegodna zaufania" po „E równa się mc^{1 2}”,

Czasami staramy się podzielić te hipotezy na wiedzę obiektywną i subiektywną. Możliwe, że taka dychotomia nie jest już zbyt użyteczna, od kiedy każdy przyp.adęk poznania sprowadza się do terminów w pewnym stopniu subiektywnych i fenomenologicznych. Dla mnie niezwykle pomocne było myślenie o trzech rodzajach poznania, które różnią się między sobą głównie sposobem dokonywania weryfikacji hipotezy. Pozwólcie zaprezentować mi te trzy ujęcia. Muszę jednak wyraźnie zaznaczyć, iż istnieją również inne sposoby patrzenia na proces poznawania. Wydaje mi się, że ta potrójna perspektywa jest szczególnie adekwatna z punktu widzenia psychologii i innych nauk behawioralnych².

j" Wiedza Subiektywna

Wewnątrz mnie - z punktu widzenia swego wewnętrznego układu odniesienia - mogę „wiedzieć”, że kocham albo nienawidzę, że czuję, spostrzegam, rozumiem, Mogę wierzyć albo nie, cieszyć się, być zdegustowanym, zainteresowanym lub znudzonym. Jak pokazał Gcndlin (9), wszystkie te hipotezy często sprawdzamy poprzez wykorzystanie przed-pojęciowego doświadczenia jako odnośnika (preconceptual e.xperiencing as a referent). Mogę więc~sprawdzićTrTOfó' hipotezę poprzez pytanie:

raktcrystyk struktury, którą zbudował we własnym umyśle, to pozwala mu to myśleć o przestrzeni i wykorzystywać teorie w pracy naukowej. Ten pogląd na prze-

Rogers: W stronę, nauki o osobie    137

„Czy naprawdę go nienawidzę?”. Odnosząc się do moich doświadczeń, zaczynarrrTOzumieć, źejeśnóTaczej zawiść niż nienawiść. Mogę się też zastanawiać, „Czy ją kocham?”. Tylko poprzez odniesienie do uczuć tkwiących we mnie, mogę zacząć formułować odpowiedź. W sytuacji bar dania psychologicznego, posadzono by mnie w ciemnym pokoju, w którym widać tylko punkcik światła. Zapytany, czy światełko się porusza, czy pozostaje nieruchome, porównując moje dotychczasowe doświadczenia odnoszące się do tej sytuacji, stwierdzam, że światło przemieszcza się (fakt, iż „obiektywnie” jest nieruchome, będzie rozpatrzony później). Tworzę wewnętrznąhipotezę, wykorzystując napływające doznania.    j

Weźmy jeszcze inny przykład. Jem po raz pierwszy egzotyczną potrawę. Czy smakuje mi? Jest to tylko nawiązanie do strumienia moich doświadczeń’, abym mógł dojść do ukrytych przesłanek i stwierdzić, „Smakuje mi, ale jej konsystencja mi nie odpowiada”. Lub, w zupełnie innej sytuacji, po przestudiowaniu ogromnej ilości informacji, zapytam: „Co jest wspólnego, co jest podstawową zasadą we wszystkich tych różnych i pozornie odmiennych faktach?”. Ponownie wracam do moich doświadczeń, próbując ustalić, co jest tą rzeczą, która daje mi poczucie podobieństwa faktów.

Mam~ha3ziejęTże te fragmentaryczne i subiektywne przykłady dają pewne, wyobrażenie o tym, w jaki sposób jednostki weryfikują, na podstawie własnych doznań, wewnętrzne, wcześniej uformowane hipotezy. Hipotezy te są korygowane poprzez bardziej precyzyjne zróżnicowanie, większą trafność i dokładność. .Każdy, kto doświadczył psychoterapii, przechodzi przez, proces precyzowania i zaprzeczania wcześniej ukształtowanych wewnętrznych hipotez. W psychoterapii częstym przykładem tego procesu jest. usilne^-pośzultiwanie tego jednego słowa, które najlepiej wyrazi to, co pacjent doświadcza, czuje i spostrzega. Odczuwa on prawdziwą ulgę, kiedy znajduje słowo adekwatnie opisujące jego doświadczenia, pozwalające na doprecyzowanie znaczenia dla niewyraźnej, uprzednio posiadanej wiedzy, a to pozwala mu być bardziej zgodnym z samym sobą (9, rozdz. 1, 7).

Osoba, która podejmuje nową trudną pracę albo staje twarzą w twarz ze skomplikowanymi danymi w badaniach, również doświadcza tego samego procesu w swoim wnętrzu. Na początku „wiedza”, jaką posiada na temat stojącego przed nią zadania, jest ogólna, niesprecyzowana i niezróźnicowana. Potem zaczyna dostrzegać, że pewne wydarzenia albo fakty należą do jednej kategorii, a inne zdarzenia prawdopodobnie nie są w tym momencie istotne. Osoba ta podejmuje działania, aby sprawdzić swoje wewnętrzne hipotezy i porusza się do przodu, kiedy informacje

1

Trzy rodzaje poznania nic są bezpośrednio związane z trzema nurtami psychologii, o któ

2

rych wyżej wspomniałem. Przeprowadzona tu dyskusja nad „ppznaniem” jest próbą spojrzenia na niektóre z podstawowych problemów tworzących fundamenty wszystkich tych trzech nurtów.