CCF20130608010

154] Belmwimyzm i fenomenologia

wiły (patrz np. 3). Nasilą się tendencje do tworzenia teorii uwzględniających podstawowe problemy ludzkiej egzystencji. Prawdopodobnie bardziej .będą się rozwijać prawdziwe teorie psychologiczne, które uzupełnią teorie fizjologiczne powstałe w przeszłości. Będzie więcej możliwości w zakresie konstruowania teorii, gdy nasze myślenie uwolni się z pęt narzuconych przez radykalny behawioryzm.

Myślę, że-w teoretycznych koncepcjach pojawią się dowody wyrastające z tego nurtu, a uwaga badaczy skupi się bardziej na procesach albo, jak powiedział Bridgman, raczej na „działaniach i zdarzeniach” niż na „elementach statycznych” i abstrakcjach. Sądzę, że jest to jedna z ważniejszych funkcji teorii. Kilka lat temu próbowałem wyrazić ten pogląd w następujący sposób:

„Obiektywne badania, utrwalające zatrzymane w czasie momenty, mają dostarczyć nam dokładny obraz wzajemnych powiązań istniejących w danym momencie. Ale nasze rozumienie zmian dynamicznych - czy to będzie proces fermentacji, krążenia krwi, czy rozszczepienia jądra atomowego - jest generalnie uwarunkowane przez koncepcje teoretyczne” (22, s. 127).

Przykłady rodzajów pojęć teoretycznych, których pojawienie się jest prawdopodobne, przedstawił Gendlin (9) w swoim wyczerpującym opisie procesu przedpojęciowego.doświadczania oraz sposobu jego funkcjonowania w trakcie tworzenia osobistych znaczeń. Mamy tutaj pojęcie, osadzone w obserwacji, w czysty sposób wywodzące się z fenomenologii, dotyczące procesu, który pomaga przezwyciężyć przepaść między tym, co subiektywne, a tym, co obiektywne, dzięki temu, że może być przedmiotem obiektywnych badań.

Mimo niebezpieczeństwa nadmiernego uproszczenia pozwolę sobie przedstawić kilka głównych założeń koncepcji Gendlina oraz powód, dla którego uważa on ją za istotną w rozwoju nowych teorii i bardziej adekwatnej nauki.

Termin „doświadczenie” odnosi się do trwającego w czasie uczucia posiadania „tego częściowo nieukształtowanego strumienia uczuć, które mamy w każdej chwili”. Ma on charakter przedpojęciowy i zawiera ukryte znaczenia. Jest to coś pierwotnego w stosunku do symbolizacji i konceptualizacji. Może być uświadamiany przez daną osobę poprzez bezpośrednie odniesienie, czyli zwrócenie uwagi na ten wewnętrzny strumień doświadczenia. Takie bezpośrednie odniesienie polega na rozróżnieniu wynikłym z subiektywnego zwracania się w kierunku tego, co jest doświadczane. Trwające doświadczenie może zostać poddane sym-bolizacji, a jej podłożem może stać się bezpośrednie odniesienie. Może też ukształtować się bardziej złożona symbolizacja, taka jak ta, którą nazywamy „konceptualizacją”. Znaczenie jest tworzone dzięki interakcji pomiędzy doświadczeniem a symbolami. Tak więc kiedy dana osoba odwołuje się do swoich doświadczeń, ukryte znaczenia stają się symboliczne - Jestem wściekły”, „zgadzam się z tym, co on mówi”, „jestem niezadowolony z tego, co się dzieje”. W ten sposób nasze prywatne znaczenia są kształtowane jako wynik interakcji. Ponadto jakikolwiek fakt wynikający z doświadczenia - każdy jego aspekt - można coraz bardziej przekształcić w symbol, poprzez ciągłe zwracanie na niego wewnętrznej uwagi. Coraz bardziej udoskonalane i różnicowane znaczenia mogą być kształtowane poprzez symbolizację jakiekolwiek doświadczenia. W ten sposób w..ostatnim przykładzie osoba, która odczuwa niezadowolenie z tego, co się dzieje, może zacząć odwoływać się do własnych doświadczeń i formułować na ich podstawie dalsze znaczenia. „Czuję się źle, bo nie lubię widzieć, jak druga osoba cierpł”. „Nie, chodzi tu o coś więcej. Nienawidzę tego, że jest brutalny”, „A ponadto, jak sądzę, odczuwam obawę, że może on zranić również mnie”. W ten sposób coraz bardziej precyzyjne znaczenia mogą pojawiać się w wyniku pojedynczego momentu doświadczenia.

Przedstawiłem tę koncepcję dosyć obszernie, aby pokazać, że jest ona egzystencjalnie zorientowana i oparta na fenomenologii. Jak wskazuje Gendlin, wykorzystanie tej koncepcji może pomóc nam wybrać i stworzyć naukowe zmienne, które są istotne dla egzystencjalnych problemów, człowieka i które mogą być operacyjnie zdefiniowane oraz empirycznie zweryfikowane. Koncepcja Gendlina to kolejny krok w przezwyciężaniu dychotomii: subiektywne - obiektywne, która negatywnie wpływa na nasze myślenie.

Nie zrobię już teraz nic więcej poza wspomnieniem innych przypadków teoretyzowania, które mają swoje podstawy w nastawieniu egzysten-cjalno-fenomenologicznym. Przykładem może być znaczny wzrost zainteresowań teorią JĄ (1, 16, 17). Inne spojrzenie na motywację, bodźce i reakcje, uczenie i całe obszary ludzkiej psychologii, mające jako punkt wyjścia proces percepcji, jest dobrze przedstawione w pracy Combsa i Snygga (7). Tytuł niedawno wydanego, zredagowanego przez nich tomu brzmi: Spostrzeganie, zachowanie, stawanie się (6). Pokazuje on w sugestywny sposób cały zakres teorii, na których opierają się zawarte w tomie prace.