IMG�97 (2)

od prol

r^kooj

żaniacłi v^yn ikiem

Oddzielenie w tych blematyki przestrzeni jest artrukcyjnej, nie zaś

epistemologicznego. Pojęcie    -®

finiowane przez Bachtina Jako „zespołem i czasowy cłi w sensownej i konicjretriej

metodo!ogi^c2:T1

ni

czasoprzest

ty^J^niczno

riastawieni ^^Ijotopu),

^ j^^rt fortunnj

zde-nnycff li terać-

dalnośc znaków -*■

postać samego terminu -

zenie wzajemne oraz wzajemną

strzennej, zwłaszcza przekładałność    znaków 3 jf^l

na przestrzenne, zauważono już    pracacłi f>os|

waz ani om nad czasem.³ "W’ samej terrr* i mole>jEg JLf.    t> o ^

czasowych conych roz-: 2^0 j

¹ M. Bachtin, Ozczs £ zbiór.: Wokół probłemózo

pracy

1977,

O

Tłum.

pou><erfci.l

15.    --------przedmowa

zainteresowanie P^oblematv ^c*ł * ^adań nad czasem, vir    ^

^ r" ^by    rozr6tnif.rrłJ?^zoflczn^ nad problematyka konstrukcyj-

s. SS4—374) i K.    V^tt^€r<U?lci^.K ^ger™^llf^f|^{g fe}i    ^ 2/kO    U>€

fcicH, w pracy    ,»I*amiQtnilc    Łi t;^    ^ ic- i *»    -*    ^

wiftskie^j, Wrocław**!^-^^ ^z*»oLf^P7)^{oblet7łCltl//ci} c^ra^y^.    Ł 4,

ną konstrukcyjną    ³¹--7e)^2l^e.ⁿ. łeor«    ^    eptC-

reallzmii.

w

^ ^łnterd

r^kL Ł £35

nikało stąd przekona?T^oblet»»otiiŁfi^rOc^^?^r*^c „mocniejszy” ni*    Prze-d

i inne elementy    u?*¹* w utzao

bo cech semantyczn (M. Czermińska, c Czasowe rozwijaj *

łcorelat i sugestia

?®^h przekal^^y « ^ Fk* kom

I>o 'Łuze'^

J*t **    rze ,

red. jr. Sła-i^k o katego-ależnośd ciągłość""

a a_jk •—»

kt

czas 1 MM*

wieczność opisuje się np. metaforą nieskończonego obwodu ko-U" czy mówi się o „kręgach czasu" >) dochodzi do charakterystycznej kontaminacji pojęciowej, do pojęciowego ogarniani^ jednocześnie obu obszarów problemowych. W świetle tych konstatacji nasze „techniczne" rozdzielenie kwestii czasowych i przestrzennych nie może i nie powinno być konsekwentne.

Swoiste utrudnienia badawcze przy rozpatrywaniu zagadnień czasowych w powieści dziewiętnastowiecznej stwarza duża różnorodność nawzajem przenikających się typów i odmian gatunku związanych z procesem jego różnicowania się. Jeśli zgodzimy się z poglądem o związkach struktur gatunkowych z modelowaniem konstrukcji czasowych, a ma ten pogląd poważne uzasadnienie⁴, to „makrogatunek” powieściowy musimy traktować jako

lecz również w owym czasowo-procesualnym charakterze realizowania się wypowiedzi słownej. W tym typie badań kwestie czasowe zyskiwały więc pewne uprzywilejowanie w stosunku do przestrzennych, co uwidoczniło się o-ta. w głośnej pracy A. A. Mendilowa, Time and the Nowel, London 1002.

W badaniach zorientowanych na filozoficzną problematykę czasu literacką®' inspirowanych zarówno przez filozofię egzystencjalistyczną, jak marksistowską, zagadnienia czasowe są rozpatrywane jako równorzędne lub komplementarne w stosunku do przestrzennych. Ten typ badań i refleksji uwidocznił się w pracach G. Pouleta (np. Czas i przestrzeń Prousta. Tłum. W, Błońska, w: Proust w oczach krytyki światowej. Wybór, redakcja i przedmowa J. Błońskiego, Warszawa 1970, s. 320—321), E. Staigera (oraa-^WIa u Handke, Zagadnienie czasu w nowszych pracach literaturoznaw-ttl/ch niemieckiego kręgu językowego, „Pamiętnik Literacki" 1969, z. 4,

*. 375—383), takie we wspomnianej pracy Bachtina oraz w książce D. S. Ll-kt»?^Wa, Hoetifca driewnierusskoj litieratury, Leningrad 1967. W polskich publikacjach z ostatnich lat również zaznaczyła się tendencja do traktowania zagadnień czasowych na płaszczyźnie równorzędności z przestrzennymi. Symptomy tej tendencji widać w zmienionej wersji ważnego studium K. Bartoszyńskiego (Problem konstrukcji czasu w utworach epickich, w pracy zbiór.: Problemy teorii literatury, S. II. Wybór H. Markiewicza, Wrocław 1976, s. 195—249), w szczególności w nowej redakcji fragm. 5, dotyczącego „bytowych” podstaw czasu literackiego. Wyraziście uzewnętrzniła się ta tendencja w pracy M. Maciejewskiego Mickiewiczowskie „czucia wieczności”. (Czas i przestrzeń w liryce lozańskiej), w: Poetyka — Gatunek — Obraz. W kręgu poezji romantycznej, Wrocław 1977, S. 67—03, oraz w książce A. Martuszewskiej Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu, s. 68—92 (rozdz. Czas i przestrzeń).    _w

* Zob. G Poulet, Metamorfozy kola. Tłum. D. Eska, w: Metamorfozy czasu. Szkice krytyczne. Wybór J. Błońskiego i M. Głowińskiego, Warsza-

badacze

^{wa 1}4^,TÓHnn 7 najwcześniejszych prac teoretycznych na ten temat była ' jea ą gjńera Rola czasu w rodzajach literackich (1923), w: Studia rozprawa J- literatury. Lublin 1961, s. 39—46. W ścisłym związku z kon-Z zakresu •f_ałIini_cowymi rozpatrują konstrukcje czasu I symbolikę czasową wencjami    (Bachtln, Lichaczow).