255

254 Państwo II, 26

dzony, iżby ogłosił prawa innym ludziom. Że jednali: należy do istoty prawa, iżby ten, kto ma być zobowiązany, był pewien, iż posiada upoważnienie ten, kto prawo ogłasza, a pewności, iż upoważnienie pochodzi rzeczywiście od Boga, nie można zdobyć na drodze naturalnej, przeto jak może człowiek bez objawienia i nadprzyrodzonego być pewien, żc ogłaszający prawo olrzy-| mai objawienie? 1 jak może on być zobowiązany do lego, by dawać posłuch lemu prawu? Co się tyczy pierwszego pytania, jak człowiek może mieć pewność, że inny człowiek otrzymał objawienie, gdy sam takiego objawienia szczegółowego nie otrzymał, to oczywiście jest tó niemożliwe. Wprawdzie człowieka mogą skłaniać do wierzenia w takie objawienie cuda, jakie czyni ten, kto przynosi objawienie, albo też niezwykła świętość jego życia, albo niezwykła mądrość, albo niezwykle pomyślne wyniki jego działania, co wszystko jest znakiem niezwykłej łaski Boga; ale niemniej nic są to niezawodnie oczywiste oznaki specjalnego objawienia, Cuda są dziełami zadziwiającymi; ale to, co jest zadziwiające dla jednego, może nie być zadziwiające dla innego. Świętość może być udana; a -widoczne powodzenia na tym świecie najczęściej są dziełem Boga dokonanym poprzez przyczyny naturalne i zwykłe. Tak więc żaden człowiek nie może niezawodnie wiedzieć z pomocą przyrodzonego rozumu, że jakiś inny miał nadprzyrodzone objawienie woli Boga; może tylko w to wierzyć, jeden mocniej, inny słabiej (zależnie od tego, czy znaki objawienia wydają się większe, czy też mniejsze).

Co się zaś tyczy drugiego pytania, jak człowiek może być zobowiązany do tego, by dawać posłuch prawom objawionym, to pytanie to nie jest trudne. Jeżeli prawo ogłoszone nie jest sprzeczne z prawem natury (które bez

wątpienia jest prawem bożym) i jeżeli dany człowiek temu prawu się podporządkowuje, to zostaje on związany swoim własnym aktem. Zostaje zobowiązany^ jak powiadam, do posłuchu, lecz nie do wierzenia w obja-I wiony charakter tego prawa, jherzenia bowiem ludzkie i myśli wewnętrzne nie podlega nakazom, lecz tylko wpływowi Boga, zwykłemu czy też niezwykłemu. Wiara V prawo nadprzyrodzone nie jest wypełnianiem tego prawa, iecz tylko uznaniem go; i nie jest to spełnieniem obowiązku w stosunku do Boga, lecz darem, który Bóg daje darmo, komu mu się podoba. I podobnie niewierzenie nie jest przekroczeniem któregoś spośród praw boskich, lecz odrzuceniem ich wszystkich z wyjątkiem praw naturalnych. Ale to, co tu mówię, stanie się jeszcze bardziej jasne na przykładach i świadectwach, jakie w tej sprawie daje Pismo święte. Przymierze, jakie Bóg uczynił z Abrahamem (w sposób nadprzyrodzony), zawarte było w słowach: a toć jest przymierze moje, które zachowywać będziecie między mną a między wami i między nasieniem twoim po lobie (Genesis, 17. 10). Nasienie Abrahama nie otrzymało Lego objawienia i jeszcze nawet nie istniało; a przecież było ono stroną zawierającą to przymierze i zobowiązaną do posłuchu dla tego, co Abraham przedstawi mu jako prawo boże. Do tego zaś posłuchu mogło być zobowiązane tylko ze względu na posłuszeństwo, jakie było ono winno okazywać swym rodzicom, którzy (jeśli dzieci nie były poddanymi żadnej innej władzy ziemskiej, jak to miało miejsce, gdy chodziło o dzieci Abrahama) mieli władzę suwerenną nad swymi dziećmi i sługami. Gdzie zaś znowu Bóg mówi do Abrahama: w tobie błogosławione będą wszelkie narody ziemi, albowiem ja wiem, że każesz swym dzieciom i domowi twojemu po lobie trzymać się dróg bożych i zachowywać sprawiedliwość i sąd — tam jest widoczne, iż posłuch rodziny Abrahama, która nie miała objawienia, dla praw bożych, zależy od jej już istniejącego zobowiązania do posłuchu wobec jej suwerena. Na górę Synai tylko Mojżesz wstąpił ku Bogu, ludowi natomiast było zakazane pod karą śmierci zbliżać się do niej; a przecież lud był zobowiązany dawać posłuch wszystkiemu, co Mojżesz ogłosił mu jako prawo boże. Lud był zobowiązany jedynie na tej podstawie, że się sam poddał temu prawu, mówiąc do Mojżesza: Mów do nas, a będziemy cię słuchali. Lecz niechaj nie mówi do nas Bóg, byśmy nie pomarli. Te dwa miejsca wykazują dostatecznie, że w państwie poddany, co nie ma pewnego i niewątpliwego