26 (643)

NEUROPSYCHOLOGIA

I Rycina 3.13. Apraksja lewostronna (spoidłowa) spowodowana przez uszkodzenie przedniej części ciała modzelowatego

gowie poświęcili znacznie więcej uwagi niż już omówionym trzem głównym postaciom apraksji. Największa chyba różnica między apraksją konstrukcyjną a innymi rodzajami zaburzeń praksji polega na tym, że aby ją wywołać, zwykle konieczne są specjalne, chociaż proste próby testowe, podczas gdy inne postacie apraksji są dobrze widoczne klinicznie. Pacjent z apraksją konstrukcyjną nie jest w stanie złożyć części tak, aby powstała całość. Szczegółowy opis metod badania apraksji konstrukcyjnej przedstawił Critchley (1953), a w późniejszych pracach przeglądowych Warrington (1969) i Bentona (1969a) przeanalizowano większość aspektów tego zaburzenia i jego implikacje lokalizacyjne. Deficyt ten omówiono niżej (rozdz. 6) w związku z dysfunkcją piata ciemieniowego. Tutaj wystarczy kilka przykładów trudności, jakie mają osoby z apraksją.

W testach polegających na układaniu wzorów z klocków, takich jak w Skali Inteligencji Wechslera dla Dorosłych (WAIS, We-chsler, 1958), pacjenci z apraksją konstrukcyjną często mają trudności z początkowymi, najprostszymi figurami i ogólnie uzyskują w tej podskali znacznie niższe wyniki niż inni pacjenci. Słaby poziom wykonania zadań polegających na układaniu figur geometrycznych z klocków według wzoru nie jest patognomo-niczny (specyficzny wyłącznie) dla apraksji konstrukcyjnej, ponieważ wielu pacjentów z uszkodzeniami zlokalizowanymi w różnych częściach mózgu słabo wypada w tym teście, z rozmaitych powodów. Analiza jakości wykonania wskazuje jednak, że pacjenci z apraksją konstrukcyjną, starając się wykonać takie zadania, popełniają więcej błędów konstrukcyjnych (Ben-Yishay i in., 1971). Proste zadania rysunkowe, np. kopiowanie figur geometrycznych o różnej złożoności (Benton, 1962) lub rysowanie znanych przedmiotów, np. domu, zwykle ujawniają tę trudność, chociaż niekiedy trzeba w tym celu stosować zadania bardziej skomplikowane, takie jak budowanie z klocków trójwymiarowego modelu według wzoru (Benton, Fogel, 1962).

Wreszcie, tak zwana apraksja ubierania się oznacza zaburzenie, przy którym pacjent nie potrafi ubrać się samodzielnie i najczęściej zostawia lewą stronę ciała częściowo lub całkowicie nieubraną. Wygląda to na przejaw omawianego wcześniej zaniedbywania, pomijania przez pacjenta części własnego ciała, obserwowany częściej przy uszkodzeniach płata ciemieniowego półkuli niedominującej. Powinno się to traktować raczej jako element zespołu zaniedbywania stronnego niż jako zaburzenie wyuczonych czynności ruchowych.

Wprawdzie spotyka się apraksję jako izolowane zaburzenie, lecz często towarzyszy ona innym defektom, takim jak agnozja, afa-zja i zaburzenia pamięci. Wprawdzie apraksja omawiana jest tu osobno, lecz w poszczególnych przypadkach czasami trudno określić, w jakim stopniu zaburzenie działania wynika z braku świadomości, niemożności wykonywania wyuczonych czynności ruchowych czy też osłabienia siły mięśniowej lub ataksji kończyny dotkniętej apraksją.

Amnezja

Zaburzeniom pamięci często współwystępu-jącym z innymi zaburzeniami spowodowanymi przez uszkodzenia mózgu poświęcono niezliczone badania opisane w literaturze. Ogólne prace przeglądowe (np. Whitty, Zan-gwill, 1977) można uaktualnić, zapoznając się z publikacjami w głównych specjalistycznych czasopismach neuropsychologicznych. Najważniejsze działy tego ogromnego tematu omówiono w kilku dalszych rozdziałach.

Terminologia

W pracach klinicznych często używa się dwóch podstawowych terminów pochodzących z badań nad zaburzeniami pamięci po urazach mózgu. Amnezja następcza (amnestii antero-grada) charakteryzuje się niezdolnością do zachowania w pamięci (a przynajmniej samodzielnego przypomnienia sobie) aktualnych zdarzeń. Jest to równoznaczne z trudnościami w uczeniu się nowego materiału. Pacjent najwyraźniej spostrzega materiał (o czym świadczy to, że potrafi go natychmiast powtórzyć), lecz chwilę później nie potrafi go już odtworzyć. Na ogół po urazie mózgu z upływem czasu defekt ten słabnie, a stan chorego stopniowo się poprawia, lecz uszkodzenia o określonej lokalizacji anatomicznej mogą prowadzić do trwałego upośledzenia pamięci. Amnezja wsteczna (amnestii retrogiacla) oznacza trudność przypomnienia sobie zdarzeń sprzed urazu. Okres objęty amnezją wsteczną z czasem się zmniejsza, tak że pacjent nieprzypominają-cy sobie w parę dni po urazie zdarzeń, które zaszły w ciągu kilku tygodni czy nawet miesięcy poprzedzających uraz, w jakiś czas później będzie w stanie przypomnieć sobie zdarzenia znacznie bliższe momentowi urazu. Luka pamięciowa może więc ostatecznie obejmować bardzo krótki okres.

Amnezja pourazowa (post-traumatic am-nesia. PTA) trwa od momentu urazu do chwili, gdy pacjent zaczyna zapamiętywać zdarzenia bieżące, tj. gdy kończy się amnezja następcza. Czas trwania amnezji pourazowej traktowano jako wskaźnik głębokości uszkodzenia, przyjmując, że im dłużej trwa amnezja pourazowa, tym cięższe jest uszkodzenie, chociaż istnieją pewne uderzające wyjątki (omówione szczegółowo gdzie indziej, Walsh, 1991).

Rodzaje zaburzeń pamięci

Zespoły amnestyczne mogą towarzyszyć zaburzeniom neurologicznym lub psychologicznym, mogą być przejściowe lub trwałe oraz specyficzne lub ogólne.

Dwa główne rodzaje zaburzeń pamięci o charakterze nieorganicznym to fuga histeryczna oraz amnezja psychogenna. Fuga