270 271

II

dywidualnej pracy, różnice były niejendokrotnie minimalne. Mobilizowało to, oczywiście, wszystkie dzieci do dalszej, jeszcze bardziej wydajnej pracy.

Przedstawiony wariant różnicowania, obejmujący tylko tok postępowania edukacyjnego nauczyciela, ma charakter organizacyjny, a nie treściowy z wszelkimi jego odmianami. Wariant organizacyjny tegoż różnicowania, odzwierciedlony w podanej „trójetapowej” strukturze pracy, przewiduje w obrębie jednolitej treści różnicowanie stopnia trudności zagadnień dla poszczególnych poziomów ze względu na aktualne rezultaty w nauce szkolnej. Nie ma więc zaniżania poziomu klasy, lecz wręcz przeciwnie.

Aktywność zróżnicowana dzieci w przedstawionym wariancie organizacyjnym jest integralnie powiązana z aktywnością jednolitą z wszelkimi jej odmianami oraz z aktywnością grupową. Stanowi zatem element systemu form organizacyjnych aktywności dzieci projektowanych dla edukacji wczesnoszkolnej.

Przedstawiona koncepcja organizacji aktywności zróżnicowanej wymaga konkretyzacji. Wykorzystam w tym celu przykład pracy z zakresu edukacji polonistycznej.

Temat: Konstruowanie opowiadania pt. „Zabawy zimowe dzieci”.

Etap pierwszy: Nauczycielka przygotowała ilustrację przedstawiającą zabawy zimowe dzieci. Uczniowie chwilę się zastanowili, a następnie podjęli próbę analizy treści tej ilustracji. W dalszym ciągu pracy nauczycielka odsłoniła tablicę, na której były napisane następujące wyrazy: lodowisko, zima, cień, śnieg, zadowoleni, wiezie, ciągnie. Dzieci odczytały podane wyrazy. Po ich odczytaniu nauczycielka powiedziała, aby podjęły samodzielną próbę, w warunkach aktywności indywidualnej, skonstruowania wypowiedzi na temat ilustracji z uwzględnieniem możliwie największej liczby podanych wyrazów. Po zakończeniu aktywności indywidualnej rozpoczęła się aktywność zbiorowa zmierzająca do skonstruowania adekwatnej w stosunku do ilustracji wypowiedzi. Poszczególne dzieci relacjonowały treść analizowanej ilustracji. Dla przykładu podaję stenogram jednej z wypowiedzi:

„Jest zima. Dzieci bawią się na lodowisku. Zjeżdżają na sankach i jeżdżą na łyżwach. Dziewczynka ciągnie sanki. Chłopcy jeżdżą na nartach, biją się śnieżkami i jeżdżą na sankach. Obok lodowiska są oszronione drzewa, których cień pada na lodowisko. Koło drzew koń

r

ciągnie wóz, na którym pan wiezie drzewo z lasu. Wszyscy są zadowoleni”.

Przedstawiony fragment pracy — to pierwszy etap. Jej celem była analiza treści obrazka. Wykorzystano w tym celu, między innymi, zarówno dobór słownictwa adekwatnego do poszczególnych elementów treści zawartych na ilustracji, jak i określoną strukturę postępowania edukacyjnego nauczyciela. Struktura ta, jak wynika z przedstawionego fragmentu pracy, składa się z trzech podstawowych ogniw:

1.    Swobodna wypowiedź dzieci na dany temat. Przyzwyczajano dzieci do tego, aby podejmując próbę wyrażenia określonych treści, „powiedzieć wszystko to, co jest do powiedzenia”. Eliminowano jednowyrazowe, jednozdaniowe wypowiedzi. Dzięki temu wdrażano dzieci do całościowego ujmowania przedmiotu poznania.

2.    Dyskusja nad wysłuchanymi wypowiedziami. Nauczyciel przygotował słownictwo dla określenia szczególnie istotnych elementów rozpatrywanej treści.

3.    Wypowiedź powtórna na określony temat z uwzględnieniem zarówno odpowiedniego słownictwa, jak sugestii nauczyciela i dzieci w zakresie poprawnej konstrukcji wypowiedzi.

Przedstawiony fragment pracy ukazał najogólniej tok postępowania. Systematyczne stosowanie tychże sugestii daje znaczne efekty.

Drugi etap pracy edukacyjnej zmierzał do rozwijania umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem, z uwzględnieniem aktywności zróżnicowanej dzieci. W klasie I bowiem ujawniają się dość często już na początku nauki szkolnej znaczne różnice między poszczególnymi dziećmi w zakresie tempa i techniki czytania oraz cichego czytania ze zrozumieniem. Konieczność stosowania aktywności zróżnicowanej jest w zasadzie niezbędna do tego, aby dzieci osiągnęły określone efekty.

W omawianym przykładzie nauczycielka zastosowała koncepcję aktywności zróżnicowanej. W tym celu podzieliła dzieci na trzy poziomy ze względu na istniejące zróżnicowanie w zakresie umiejętności czytania. Poziom I to dzieci czytające w zasadzie „wyrazami”, poziom II — „wyrazami i sylabami”, ale wolniej aniżeli dzieci z poziomu I, poziom III — dzieci czytające najczęściej „po literze”. Każdy poziom zajmował jeden rząd ławek w klasie.

Treść pracy dla każdego poziomu była jednolita, natomiast jej organizacja miała charakter zróżnicowany. Przygotowano bowiem dla wszystkich poziomów tekst związany z tematem opracowanym na

271