28 29 (13)

Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu

larzowi Brygosowi¹, ukazuje Safonę i Alkajosa, oboje trzymających instrumenty typu liry (il. 1.8).

1.8 Alkajos i Safona

Oprócz komponowania odpowiedniej muzyki, Alkajos i Safona wynaleźli dla swoich pieśni wzory rytmiczne w formie strof; które przyjęło się nazywać ich imionami. Nie ograniczali się jednak tylko do „swoich” rytmów, lecz stosowali rozmaite miary, posługując się wersami o różnych długościach. Choć z ich muzyki nie przetrwała ani jedna nuta, możemy być pewni, że różnicowanie charakteru muzyki w zależności od wyrażanych przez niąodmiennych nastrojów i uczuć (które później Grecy nazwali ethos), bierze swój początek w tych właśnie czasach: wolna i pełna smutku muzyka Safony opłakującej rozłąkę z ukochaną posiadała całkiem inny wzór dźwięków i styl melodyczny niż emocjonujące wiersze Alkajosa skierowane do wspótobywateli, wzywające ich do naprawienia politycznych błędów.

'TSugą gałęzią poezji lirycznej, która wykształciła się obok monodii, była liryka chóralna. Niektórzy badacze sugerują², że obie formy znalazły swój łączny wyraz w jednym utworze-„Pieśni Dziewicy” (Partheneion) Alkmana, poety działającego w Sparcie w VII wieku p.n.e. - oraz uważają, że ten typ kompozycji był wspólnym początkiem obu wspomnianych odmian. Według dotychczas panującego poglądu zasadnicze różnice zawierały się w sposobie wykonania oraz wtre-ści utworu. Zakładano, że liryka chóralna była śpiewana i tańczona przez chór (choros) - grupę najczęściej mężczyzn, lecz czasem też kobiet lub dziewcząt³, liczącą od dwunastu do pięćdziesięciu osób, której akompaniował muzyk grający na aulosie, muzyk grający na kitaize, lub też jeden i drugi. Wykonania miały charakter publiczny, publiczny zatem był typ pieśni i ich temat. Pogląd ten został ostatnio zakwestionowany, lecz większość wątpliwości opiera się na fakcie, że nie zawsze można oddzielić to, co „publiczne”, od tego, co „prywatne”.

Mówiliśmy już o odzie Pindara wychwalającej zwycięstwo w wielkich igrzyskach. Podobne pieśni komponowano z okazji świąt religijnych. Zazwyczaj włączano do nich opowieść pochodzącą z szerokiego repertuaru greckich mitów. Nie wiemy, w jakim stopniu chór używał mimiki i czy odgrywał historię gestami, lecz wydaje~się,”lż wykonania miały również charakter teatralny. Poza datowanymi na V wiek p.rne. dziełami Pindara, zachowane pozostałości kompozycji tego typu są żałośnie ubogie, lecz porównując je z fragmentami liryki solowej, łatwo za-uważyć, że różnice w charakterze i treści są bardzo wyraźne: podczas gdy Alkajos zwraca się osobiście do swoich bliskich przyjaciół czy .wyraża nienawiść do poszczególnych osób, liryka chóralna przemawia do szerokiej publiczności w zwrotach o wiele bardziej uniwersalnych. Bardzo często poruszane są tematy religijne, jak zależność człowieka od bogów czy konieczność zachowywania boskich praw. Trzeba jednak pamiętać, że dla Greków religia była sprawą publiczną, dotyczącą całego państwa, a nie tylko sumienia jednostki.

Innym wczesnym gatunkiem, który mógł zawierać element muzyczny, była poezja elegijna. Była to forma wiersza wywodząca się z miary poezji epickiej (zob. str. 135), zawierająca modyfikacje w kolejnych wersach. Przez długi czas uważano, że poezja tego typu była wykonywana z akompaniamentem aulosu, lecz teoria ta jest wątpliwa. Problem wynika z faktu, że główny dowód w tej sprawie -fragment dzieła poety elegijnego Teognisa - nie jest jednoznaczny. Nie wiadomo bowiem, czy autor mówi o wykonaniu swoich własnych dzieł, czy też ma na myśli całą współczesną mu praktykę muzyczną⁴. Dalszym źródłem nieporozumień jest greckie słowo elegeios, które może odnosić się tylko do rytmicznego wzoru słów, podczas gdy podobnie brzmiące słowo elegos oznacza lament lub pieśń żałobną. Wiadomo, że ten rodzaj pieśni, nazywany również po grecku threnos, mógTbyć napisany w metrum elegijnym³ i wykonywany z akompaniamentem aulosu. Za-

29

1

   Boardman przypisuje je malarzowi Brygosowi w Athenian Red-Figure lVases -Archaic Period, London 1975, lecz mówi (s. 136) o bardzo późnej pracy, jeśli.Brygos jest istotnie jej autorem.

2

   Zob. D. L. Page, Alkman, the Partheneion, Oxford 1951, szczególnie ss.f44r69.

3

Zob. Claude Calame, Les Choeurs de jeunes filles en Grżce archaiąue, Romę 1977.

4

; ⁴ D. A. Campbell, JHS 84 (1964), s. 63nn.