349 (16)

349

Kilko uwag dotyczących teorii tekstu (lingwistyki tekstu)

informuje Encyklopedia języka polskiego³². Znajdujemy tu m.in. informację, że „rozwój poszedł w kierunku t[ytułów] zwięzłych, które już bez wątpienia można uważać za przedmiot badań —> onomastyki”³³. ..Tfytuły] dzieł naukowych — czytamy dalej -prawne wyłącznie informują o treści

Sądzę, że nie popełni się błędu, jeżeli — nie wchodząc tu w bardziej szczegółowe rozważania odnoszące się do tytułu tekstu literackiego i pożaliterackiego (naukowego, publicystycznego itd.) — przyjmie się ogólnie, iż różnorodne, zróżnicowane pod względem strukturalnym i linearnym tytuły dzieł literackich, naukowych, popularnonaukowych. publicystycznych itd., a także publikacji urzędowych itd. pełnią szeroko rozumianą funkcję metatekstu (por. np. wyżej Mayenowa).

7. Mówi się zazwyczaj o dwukierunkowej procedurze badawczej dotyczącej struktury tekstów. Nawiązuję tutaj m.in. do informacji Sgalla, że „w lingwistycznej teorii tekstu zarysowały się dotychczas dwa kierunki: jeden z nich [...] za punkt wyjścia przyjmuje zdanie, ewentualnie wypowiedź, dochodząc do badań struktury większych całości, drugi za punkt wyjścia przyjmuje tekst (lub jego treść) i bada rozczłonkowanie tekstu, zmierzając do całości mniejszych”³⁵. Jest rzeczą zrozumiałą, że w badaniach utworów literackich, prac naukowych itd. punktem wyjścia jest zwykle najmniejsza autonomiczna jednostka składniowa (wypowiedzenie, które jest zdaniem lub nie jest zdaniem). Następna faza badań dotyczy wyżej zorganizowanych konstrukcji składniowych (rozmaicie ukształtowanych zespołów wypowiedzeń). W ten sposób dochodzi się do fazy końcowej i osiąga się główny cel. Jest nim opis konstrukcji całego tekstu. Inna. naturalnie, jest procedura badawcza, gdy wychodzi się od ustaleń natury formalnej i semantycznej odnoszących się do całego tekstu i w dalszej kolejności bada się jego elementy podstawowe. Można się tu ograniczyć i poprzestać na dojściu do najniższego poziomu składniowego, tzn. do wypowiedzeń pojedynczych i złożonych, ewentualnie też dojść do poziomu semantyczno-leksykalnego lub nawet, w pewnych wypadkach, do poziomu fonetyczno-fonologicznego.

Zarówno jeden, jak i drugi kierunek postępowania badawczego w odniesieniu do utworów literackich (jako dzieł sztuki) i innych rodzajów tekstów (naukowych, publicystycznych, urzędowych, potocznych itd.) ma swoje uzasadnienie. Prowadzone w ten dwojaki sposób badania mogą dawać jednakowo dobre rezultaty. Istotnym elementem składowym wyników tych badań powinny być, gdy chodzi o utwory artystyczne, określone ustalenia z zakresu teorii i historii literatury.

Szczegółowa analiza tekstu, związana z tym, co przedstawiłem wyżej, polega m.in. na dokładnym klasyfikowaniu i opisywaniu konstrukcji składniowych, na określaniu

³²    Encyklopedia języka polskiego, op.cit., s. 266-267.

³³    Ibidem, s. 266.

³⁴    Ibidem, s. 267.

³⁵    P. S ga 11, O pojęciu tekstu. W: Semantyka tekstu i języka. Pod red. M.R. Mayenowej. Wrocłow--Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 15.