347 (16)

347

Kilka uwag dotyczących teorii tekstu (lingwistyki tekstu)

Dobrzyńska zwraca uwagę na to, że „problem tematycznej spójności tekstu ujmowany bywa w sposób statyczny lub dynamiczny - w zależności od tego, czy przedmiotem rozważań staje się gotowy tekst (tekst jako wytwór aktu komunikacji), czy proces jego wytwarzania i interpretacji”'*.

Słusznie Dobrzyńska stwierdza, że „obserwacje dotyczące zasad spójnej budowy wypowiedzi posłużyć mogą w nauczaniu szkolnym przy kształceniu zdolności poprawnego formułowania tekstów różnego typu”¹⁹. Obserwacje te powinny być wykorzystane również w nauczaniu języka polskiego cudzoziemców i w nauczaniu języków obcych, a także w translatorycc.

Różnic można oceniać występowanie nadmiaru (redundancji) informacji w tekstach spójnych²⁰. W każdym razie skala tego ewentualnego nadmiaru informacji jest szeroka. Zróżnicowanie zaznacza się m.in. w obrębie danego typu tekstów.

4.    Dobrzyńska stwierdza, że „badanie i systematyzacja gatunków nie mogą ograniczać się do statycznego ujęcia tekstu, w którym tekst rozumiany jest jako wytwór procesu komunikacji. Konieczne jest —jej zdaniem — zastosowanie podejścia dynamicznego, czynnościowego, ujmującego tekst w jego wymiarze procesualnym — jako akt wytwarzania wypowiedzi i proces jej rozumiejącego odbioru”²¹.

Dynamikę tekstu potocznego rozumie Żydek-Bednarczuk , jako proces formułowania tekstu rozmowy potocznej, której opis zatem obejmuje dwa stopnie aktywności językowej: planowanie wypowiedzi w formie procesu mentalnego, formalizacja za pomocą, środków językowych (gramatycznych, semantycznych) oraz pragmatycznych. Takie ujęcie zapewnia — zdaniem autorki — połączenie dwóch sfer: procesu formułowania językowego, zjawisk interakcji w triadzie: nadawca — tekst — odbiorca”²².

Jak wszystko zdaje się wskazywać, badania w omawianym zakresie nie są jeszcze zaawansowane. Są tu pewne niejasności. Nie opracowano odpowiedniej metody badawczej.

5.    Spotykamy się na ogół z ustalonymi poglądami dotyczącymi aktualnego rozczłonkowania wypowiedzeń (nawiązującymi do znanej koncepcji Mathesiusa; por. odnoszące się do tego pary terminów tworzących w sumie rozbudowaną synonimię terminologiczną: datum — novum, temat — remat, topie — comment, topie — focus)²³. Zdaniem Dobrzyńskiej, „aktualne rozczłonkowanie zdania, występujące w nim rodzaje podziału zdań i ich wykładniki, mogą stać się podstawą charakterystyki stylistycznej różnych

“T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, op. cit., s. 25. Por. wcześniejszą publikację J.Żmudzki, Dynamika tekstu a jego struktura. W: Tekst w kontekście. Zbiór studiów. Pod red. T. Dobrzyńskiej. Wrocław-Warszawa- Kraków 1990, s. 145 („1. tekst jako kompleksowe działanie językowe, zaistniałe w określonych warunkach komunikacji językowej: 2. geneza takiego działania językowego; 3. elementy składowe działania językowego a całościowa struktura tekstu”).

¹⁹T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, op.cit., s. 42.

“T.Dobrzyńska, Tekst, op.cit., s. 283.

²¹T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy, op.cit., s. 37.

“U. Żydek-Bednarczuk, Struktura tekstu rozmowy potocznej, Katowice 1994, s. 45.

Por. ra.in. T. Dobrzyńska, Tekst. Próba syntezy. op.cit., s. 13-16, por. e a ciem. Tekst, op.cit.. 1.285.    T^-