44 (113)

/Jego, Liska więc Chrystusa leczy zranioną naturę człowieka, a konieczna współpraca z łaską uświęca i udoskonala człowieka jako istotę upadłą, ale odkupioną przez Chrystusa, stanow i bowiem podstawę do odrodzenia wewnętrznego (meianoia). o czym należy jeszcze dopowiedzieć w odpowiednim tematycznie miejscu.

b) Rozumowe wyjaśnienie celów religijnych wychowania chrześcijańskiego oraz procesu rozwoju człowieka pochodzą z filozofii wieczystej. <philosophia perennis) arystotełesowsko-tomistycznej, której podstawowe założenia już są nam znane. Współcześnie szczególne znaczenie mają właśnie zasady filozofii św. Tomasza z Akwinu (1225-1274). u nie całość jego poglądów Uniwersalizm Tomaszowy dąży do stworzenia jednolitej syntezy prawd o rzeczywistości, niezależnie od ich pochodzenia, filozofia wieczysta jest więc otwarta na wszelkie prawdziwe stwierdzenia i nic może kostnieć w zamkniętym kręgu terminologii. Obecnie musi wiec uwzględnić dorobek, np. filozofii egzystcnejalizmu, który ujmuje rzeczywistość jako istnienie łub teilhar-dyzm, ij pogląd P. Teilharda dc Churdin (1881-1955) jezuity francuskiego. głoszący ewolucje kosmiczną (kosmogencza) przez powstanie J żyda (biogeneza) i pojawienie się świadomości refleksyjnej człowieka (nooger.eza). zmierzającą do ..punktu Omega", którym jest Chrystus, wyznaczający przez sw oje Wcielenie kierunek historii. Problem dynamicznego rozwoju i postępu w związku z historią zbawienia więc musi być włączony do filozoficznej syntezy w światopoglądzie chrześcijańskim współczesności.

Wyrazem zastosowania zasad filozofii Akwinaty jest opracowywanie. zapoczątkowane przez E Gilsona. lomizmu egzystencjalnego, w którym dostrzega się realną różnicę w bytach przygodnych między ich istotą i istnieniem”, co pozwala rozumieć głębiej procesy rozwojowe, zachodzące w wychowaniu człowieka

Dualizm, podkreślający istnienie tak pierwiastka biernej materii, która jest czystą możnością, jak tez. czynnej formy substancjalnej, czyli duszy jakiegoś rodzaju kształtującej materię, prowadzi do poglądu hilcmorfizmu(gr fule-tworzywo, morfę - kształt), głoszącego, żc każdy byt pochodny, zależny składa się z organicznie powiązanej matem z formą Ponieważ jest wielość form. toteż cała rzeczywistość tworzy pluralizm bytów. usiopmowanych hierarchicznie (grndualizm) w odręb-

^ł* M A. Krjpiec OP, Metafizyku łYuuuri 1966 * #£-93. 416-448,

nekrólestwa, począwszy od królestwa matem nieożywionej minerałów, materii ożywionej roślin, materii obdarzonej czuciem zmysłowym u zwierząt, materii ożywionej duszą rozumna człowieka aż do królestwa duchów, czystych inteligencji zależnie od coraz wyższego stopnia dusz. stworzonych przez czysto duchowy Byt sam w sobie istniejący, Bo-p-Absolutu. który jest „ruchem nieporuszonym'" i Stwórcą wszechrzeczy z niczego¹* W tym gradualizmie tkwi podstawa celowej ewo-lecji stwórczej jak to ujmuje tcilhardyzm.

Z założeń filozoficznych tomizmu najważniejsze dla wychowania w systemie chrześcijańskim są: 1" - realistyczna teoria poznania i możliwości u człowieka obiektywnego i prawdziwego poznawania całego świata na drodze wTażeń zmysłowych i abstrakcji umysłowej, czyli odkrywania ccch istotnych dla tworzenia pojęć, co wyjaśnia proces nauczania konieczny dla rozwijania rozumu człowieka oraz 2‘ - odróżnienie w rzeczywistości dwu porządków- istoty rzeczy i ich istnienia, przy czym porządek istotowy, czyli csencjalny stanowi - jako pełnia natury przysługującej danej rzeczy - ideał, do którego urzeczywistnienia rzecz zdąża, natomiast porządek istnnmiowy, czyli egzystencjalny tworzy stan rzeczywistego istnienia, przez które rzecz w procesie rozwojowym przechodzi aż do osiągnięcia pełni swej natury jako celu (itnulechia). Podstawą tego stosunku istnienia (egzystencji) do istoty rzeczy (esencji) w tomizmie jest teza, ze rzeczywistość nic jest czymś statycznym i gotowym, lecz jest dynamiczna w procesie stawania się, ponieważ każdy byt stworzony przechodzi od swojej potencji, tj. czystej możności bycia do aktu, czyli swojej realizacji Każda forma kształtuje sobie w krótszym lub dłuższym procesie przyporządkowaną materię

W zastosowaniu do wychowania tezy filozofii tomistyczncj ujmują je dynamicznie jako proces rozwojowy coraz pełniejszego stawania się człowiekiem, aż do całkowitego rozwoju jego natury. Stąd św Tomasz z Akwinu pierwszy określił proces wychowania jako dzieło natury, która dąży nic tylko do wydania na świat potomstwa, lecz także do jego rozwoju i postępu aż do stanu doskonałego człowieczeństwa, który to stan jest stanem cnoty²⁹. W tym procesie rozwoju cielesnego i postępu

'* Por I. Bocheński OP. ABC u»i\izntu, ..Znak" 1950 nr 2)

^ił Suppl S. Th p 111 q 41, o |, Pius XI, Encyklika d* cyt. v 35; por F Bednarski OP. Uwagi iw Tomasza : A knxMo miodUeły ijej »ychowmu. JE&tyiy Na«lu2’>/c KUL*’ nr 3 i 43

97