46 (366)

46

Boulevard des Italiens w Paryżu, litografia barwna

Towiański LITERATURA WIELKIEJ EMIGRAGI

tów, stawiających sobie pytanie o sens swego losu - widać to wyraźnie zwłaszcza w tekstach Mickiewicza, z którego inspiracji powstała w 1836 r. wspólnota zwana Domkiem Jańskiego, założona w Paryżu przez Bogdana Jańskie-go, byłego saintsimonistę. Następnie jednak ich drogi się rozeszły, Mickiewicz związał się z Towiańskim, a wśród bywalców Domku powstało wierne ortodoksji katolickiej zgromadzenie zakonne braci zmartwychwstańców, których mesjanistyczna koncepcja kształtowała się w zdecydowanej opozycji do towianizmu; ze środowiskiem tym związany był z kolei Józef Bohdan Zaleski. Jednym z głównych animatorów tego zgromadzenia był ksiądz Hieronim Kajsiewicz (1812-73), zapalony kaznodzieja i publicysta, występujący zarówno przeciw doktrynie Towiańskiego, jak i - mimo że sam był uczestnikiem powstania listopadowego - przeciw ruchom wolnościowym (jak

0    tym świadczy m.in. jego List otwarty do braci księży ze stycznia 1863 r.).

Sam Towiański był niewątpliwie postacią charyzmatyczną, co przyznawali nawet ci, którzy uważali jego poglądy za bałamutne i prowadzili z nimi zdecydowaną walkę - a takich było niemało. Oprócz braci zmartwychstań-ców wśród głównych polemistów znalazł się Stefan Witwicki, autor pracy Towiańszczyzna wystawiona i aneksami objaśniona (1844), w której między innymi demaskował destrukcyjny wpływ tej koncepcji na osobowość

1    twórczość podziwianego wcześniej Mickiewicza. Z kolei stanowisko prześmiewcze zajął Władysław Golembiowski w pochodzącym również z 1844 r. tekście Mickiewicz odsłoniony i towiańszczyzna.

Najbardziej bodaj kompromitujący koncepcje Towiańskiego w oczach przeciwnych mu emigrantów był - oprócz ekscesów natury obyczajowej -stosunek do Rosji, uznanej przezeń za powołaną przez Opatrzność wykonawczynię kary boskiej na Polsce. W związku z tą koncepcją planowano nawet w kręgach towiańczyków pozyskanie dla Sprawy Bożej cara Mikołaja,