482 483 (2)

482 URAZY I USZKODZENIA SPORTOWE

Lekarzu sportowego oprócz rzetelnego przygotowania fachowego, poczucia odpowiedzialności oraz twardych zasad etycznych, powinna cechować umiejętność prawidłowej analizy i syntezy faktów oraz szybkiego podejmowania właściwych merytorycznie decyzji.

Zespół przetrenowania sportowca

Znany od dziesiątków lat zespół przetrenowania sportowca, będący wynikiem zaburzenia równowagi pomiędzy treningiem a wypoczynkiem, oznacza nie tylko obniżenie lub nawet całkowitą utratę formy sportowej, ale - co więcej - wzrost zagrożenia uszkodzeniami narządu ruchu oraz poważne straty natury psychologicznej.

Przyczyn doprowadzających do zespołu przetrenowania jest wiele, a co więcej rzadko są one jednoznaczne¹. Stąd trudności w wykry waniu na czas zagrożenia ty m zespołem. Należy dodać, że wskaźniki przetrenowania mogą być też mylące i nawet sugerować poprawę stanu przetrenowania! Co się tyczy np. obiektywnych w-skaźników biomechanicznych - równowaga hormonalna i uszkodzenia na poziomie komórek - to są one trudne tak do wykrycia , jak i do interpretacji.

Jak dotąd najbardziej wartościowymi, z uwagi na swą prostotę i możliwość jednoznacznej interpretacji są wskaźniki natury psychologicznej (specjalne testy i tzw. profile nastroju), samoocena zawodnika - zmęczenie treningiem (sezonem sportowym) oraz samopoczucie, w porównaniu z inny mi sezonami startowymi itp.

Granica pomiędzy treningiem służącym dobrze budowaniu sprawności sportowej a przetrenowaniem jest niekiedy ledwie zauważalna. Nierzadko, jedyną osobą, która może tę granicę wykryć jest doświadczony trener.

Jest rzeczą oczywistą, że każdy trening musi być wystarczająco intensywny, aby spowodować oczekiwany przyrost wydolności do wysiłku. Jeśli jednak obciążenia treningowe nie będą odpowiednio równoważone potrzebnym odpoczynkiem, dojdzie do szkodliwego przetrenowania.

W zależności od genotypu sportowca (prawdopodobnie!) w przetrenowaniu wysuwają się na czoło objawy ze strony układu współczulnego, lub przywspół-czulnego. w wyniku czego przetrenowanie łatwo jest przeoczyć. Nie ma większego nieszczęścia, jeśli przetrenowanie spowoduje przegrana w jakichś zawodach (o ile nie są to zawody typu Igrzysk Olimpijskich czy Mistrzostw Świata!), gorzej jest jeśli zmarnuje się cały sezon sportowy, a najgorzej - jeśli w wyniku sumowania się przeciążeń i mikrourazów dojdzie do wystąpienia konkretnych dysfunkcji - np. entezopatie, tenopatie i inne.

Należy pamiętać, że przetrenowanie może odnowić stare i zaleczone kontuzje, pogłębić istniejące (niewielkiego stopnia), oraz wywołać całkiem nowe.

Krótko mówiąc, przetrenowanie może opóźnić, utrudnić, czy wręcz uniemożliwić wyleczenie sportowca, a to niejednokrotnie oznacza przedwczesny koniec całej kariery sportowej. Bez względu na przewiny (często hipotetyczne!) lekarzy leczących sportowca, przetrenowanie jest zawsze konsekwencją wadliwie skonstruowanego programu treningowego, i o tym należy pamiętać.

Szczególnej powagi nabiera przetrenowanie u młodzieży sportowej - osobnicy w okresie wzrostu i tężenia ciała. Bez względu na niedopatrzenia trenera i konstruowanie programu treningowego, (chęć zbyt szybkiego „oszlifowania diamentu") przyczyną wszelkiego zła może być dyssymulacja objawów przeciążeniowych, oraz nadrabienie ambicją niedostatków siły czy braków wytreno-wania. Przeciążenie spowodowane przetrenowaniem, u młodzieży sportowej, są poważniejsze w następstwa, niż u sportowców dorosłych, gdyż dotyczyć mogą także samego kośćca, z uwagi na obecność chrząstek wzrostowych kości długich. Stąd wzięły się wprowadzane w ostatnich latach zmiany przepisów, a konkretnie biorąc ograniczenia w dozowaniu wysiłków, dni treningowych i startowych, zakaz uprawiania biegów długodystansowych, rygorystyczne przestrzeganie badań okresowych, przeglądów zdrowia oraz uściślone kryteria kwalifikacji do wyczynu sportowego wśród dzieci i młodzieży.

Jak wspomniano wyżej wielką wagę przywiązuje się obecnie do psychologicznych wskaźników przetrenowania. Jakkolwiek wzajemne stosunki pomiędzy przetrenowaniem organizmu a psychiką są złożone, to już sama samoocena samopoczucia przez zawodnika (m.in. prowadzenie przez zawodnika Dzienniczków treningowych itp.) przynosi realne korzyści. Chociaż całkowite oddzielenie wpły wu czynników fizycznych od emocjonalnych na powstanie zespołu przetrenowania jest trudne, to we wczesnym wykrywaniu zagrażającego zespołu przetrenowania ma znaczenie wczesne wykrywanie tzw. zespołu uzależnienia od wysiłku. Objawy uzależnienie zgrupować można następująco: wysuwanie na pierwszy plan w hierarchii potrzeb treningu sportowego (tzw. subiektywne pożądanie wysiłku fizycznego), chęć kontynuowania treningu mimo wyraźnych objawów dysfunkcji (w tym bólu), bezkrytyczne „zbijanie" wagi w nadziei uzyskania lepszych wyników, objawy „głodu" wysiłków fizycznych mimo, takiego czy innego, ograniczenia treningów.

Zestaw wskaźników przedstawia poniżej zamieszczona tabela.

Nie bez winy jest leż bezkrytyczne ufanie izw. odnowie biologicznej, która z biologia niewiele ma wspólnego!