4

wysiłkiem popraoz itudiownnio kiiążok, analizę dzieł sztuki, wsłuchiwanie się w informacje zawarte w środkach masowej komunikami. Wyobrażenie o czło-wioku zostaje ukonkrotnione o nowe jakości Dochodzi też jeszcze inny olement związany z wierzeniami roligjjnymi, albo ideologią społeczną. Zatom kulturowy wzór osobowości stanowiący punkt wyjścia jednostki do myślenia o innych ludziach, o ich zachowaniach i wyborach społecznych wzbogacony zostąjo o wizerunek religijny oraz wizjo artystyczne i naukowe. Toteż każdy czlowiok ma awój własny, osobisty ideał wychowania, oparty jednak na takiąj aamąj podstawie w danym kręgu kulturowym na występującym w nim wzorcu osobowości. Ów ideał stanowi też efekt jego myślenia o człowieku, o jogo kondycji moralnęj i jego przyszłości. Niektórzy ludzie w swoich działaniach pedagogicznych opierąją się tylko na kulturowym wzorze osobowości (występuje wówczas tylko proces socjnlizncji), inni natomiast podąjmują wysiłek zrozumienia natury człowieka dąjąc własną odpowiedź w tej sprawio (ci właśnie wychowują). Wychowanie oparte jest na roflokąji wychowawcy co do przyszłości jego wychowanka. A tutiy problematyka ideału człowioka nabiera pierwszoplanowej roli.

3.3. Cele wychowania

Celem nazywa się taki stan rzeczy, którego osiągnięcie jest postulowane. Generalnie można powiedzieć, że celem wychowania jest pewien postulat dotyczący oddziaływań międzyludzkich. Ktoś zamierza coś osiągnąć w dziedzinie wychowania. Treści celów, zdaniem H. Muszyńskiego (1974), wywodzi się najczęśdąj z przyjętego ideału wychowania. Wyróżnione przez tego autora cele wychowania konsekwentnie wynikają z akceptowanych przez niego założeń aksjologicznych i światopoglądowych- Przyjął on jako podstawę marksistowską formulę określającą relaąję między człowiekiem i światem. Według taj koncepcji człowiek jest tworem materialnym zakotwiczonym w realnym świacie, który dla jednostki stąje się jedynym punktem odniesienia dla jej działań. Dzięki owty aktywności człowiek przekształca naturę. Cywilizacja jest wytworem drialań ludzi w rzeczywistości przyrodniczej. Człowiek wyemancypowany z natury skazany jest na ciągle przekształcanie świata. Wychowanie musi uwzględniać te uwarunkowania. Aktywność we wszystkich dziedzinach tycia społecznego, gospodarczego i kulturalnego stąje się zatem pewną wartością w wychowaniu. Człowiek funkcjonuje zawsze w określonych zbiorowośdach. Pełni różne role społeczne. Im więcej pełni ról, tym więcej internalizuje nom i wartości obowiązujących w danych grapach społecznych, tym bardziej też podlega procesom socjalizocyjnym prowadzącym do jego uspołecznienia. Należy zatem organizować takie rytuatye wychowawcze, aby dziecko mogło być ciągle aktyw -oe w życiu społecznym. Jednym z celów wychowania jest zatem aktywizacja społeczna środowisk dziecięcych i młodzieżowych.

K. Sośnicki (1964) przeprowadził analizę wielu koncepcji pedagogicznych. Wyróżnił on dwie grupy zabiegów koncepcyjnych, jakie stosuje się w teleologii wychowania. Według pierwszej z nich w praktyce edukacyjnej da się wyróżnić dwa rodząje celów wychowania: ostateczne i etapowe. Pedagog, projektując zabiegi edukacyjne, kreśli pewną perspektywę aksjologiczną i merytoryczną, którą wyznacza przyjęty ideał wychowania. Następnie wyprowadza zeń cełe nadrzędne oraz cele pośrednie ukierunkowujące konkretne działania Takie podejście charakterystyczne jest dla pedagogiki urabiąjącąj. Wychowawca dostosowuje rzeczywistość empiryczną dla zaprojektowanej.

Drugi nurt w teorii wychowania, zdaniem K. Sośniducgo, repezentują ci autorzy, którzy określają w warstwie Ideologiczną tylko tak zwane cele rozwojowe. Wskaząją oni. jakie efekty powinny przynieść podejmowane zabiegi wychowawcze na danym etapie rozwoju psychofizycznego dziecka Wskazują oni standardy rozwojowe, które umożliwiąją ocenę skuteczności wychowania. Pedagog może podjąć działania usprawniające bądź korygujące dotychczasowy stan psychofizyczny dziecka

Cełe wynikające z analizy rozwoju wychowanka kreślone aą na jego miarę. Są one zindywidualizowane dla każdego dziecka. Stąd nie da się ich wy* prowadzić z jakiegoś odgórni# ustalonego abstrakcyjnego wizerunku człowieka, ale ustala się jo na podatawio analizy rozwoju psychicznego i społecznego czlowioka funkcjonującego w określonych warunkach. Są one zrełatywizowane do konkretnych warunków ogzystenąji jednostki, do jej możliwości oraz oczekiwań społeczeństwa.

Pomimo występowania zupelnio odmiennych orientacji wywodu celów wychowania w różnych teoriach pedagogicznych można powiedzieć, że w praktyce wychowanie przebiogo pomiędzy wyróżnionymi tu skrąjnośdami. Niekiedy jest bardziej urabianiem psychiki, a innym razom nie ingeruje w swobodny rozwój dziecka.

W literaturze pedagogicznej w różny sposób próbowano uzasadnić przyjęcie określonych colów wychowania. Wywodzono je ze świata naUny, kiedy rozwój czlowioka tłumaczono przez analizę teorii determinizmu. Zadatki wrodzone przesądzały o kształcie fizycznym jednostki i o jej stanie umysłowym. Rolą wychowania było usuwanie barier hamujących swobodny rozwój dziecka. W wychowaniu naturalnym nia stosowano żadnych metod i środków. Mogłyby one pogwałcić naturę dziecka. Właśnie natura, wśród której żyje wychowanek, miała być jedynym egzekutorem jego poczynań. Nierespektowanie tych praw może przynieść dotkliwe skutki dla człowieka. Kara jest środkiem natury a nie wychowawcy. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania byt między innymi H. Spencer (1968).

79