4

24

Przyczyny różne jo zachowania trzeba szukać w trwałej wewnętrznej specyfice, a nie w zmiennej, zewnętrznej, historyczno--politycznej sytuacji tych wyznań⁵.

i częściowo nadal ct nym już spojrzeniu

Chodziłoby więc o to, by zbadać najpierw jakie są lub były specyficzne elementy poszczególnych wyznań, które działały ziałają w opisanym kierunku. Przy pobieżna rzeczy — i na podstawie pewnych aktualnych obserwacji — można by skłaniać się do następującego sformułowania tej rcżnicyj większe »oderwanie od życia* katolicyzmu, pewne ascetyczne‘cechy jego najwyższych ideałów', musiały wychować zwolenników tej religii w^r większej obojętności

wobec dóbr tego św larnemu dziś schem Po stronie protestant

kowania u obu wyzn pęd do zarabiania

iata. To uzasadnienie odpowiada też popu-atowi oceny obu chrześcijańskich wyznań, dej używa się tego poglądu dla krytykowania (rzeczywistych czy trojonych) ascetycznych ideałów katolickiego sposobu życia. Katolicy odpowiadają na to zarzutami » materializm u «, który miał być następstwem sekularyzacji wszystkich treści życia w protestantyzmie. Także i współczesny badacz uznał za konieczne sformułowanie różnicy w podejściu do zarob-iń: »Katolik jest spokojniejszy, ma mniejszy dlatego bardziej mu zależy na możliwie

zabezpieczonym życiu, choćby i z mniejszymi dochodami, niż na

5) Nie wyklucza to oczywiści wcale nie jest sprzecznością

faktu, że i la sytuacja miała bardzo ważne konsekwencje i że twierdzić, iż miało to zasadnicze znaczenie — jak to później wykażemy — dla rozwoju < ilej atmosfery życia niektórych sekt protestanckich, a także wpływu na ich udział w życ u gospodarczym. Reprezentowali oni małe i dlatego jednolite mniejszości, jak np. surowi kjąlwiniści. Tak było wszędzie, poza Genewą i Nową Anglią, gdzie

To że emigranci wszelkich religii świata — hinduscy, arabscy. -•cv, lombardzcy i inni — jako reprezentanci wysokich umiejęt

sprawowali władzę polityczną chińscy, syryjscy, feniccy, gre

ności kupieckich przenosili si< do innych krajów, było zjawiskiem powszechnym, nie mającym

nic wspólnego z naszym pro i handlowe doświadczenia, bj, nowoczesnego kapi nością. Inaczej było z przyb Mnraltowic, Pcslalozzi i inni

czesnego (przemysłowego) rbzwoju gospodarki.

emem. Bankierzy obcego pochodzenia, jako mający kupieckie i we wszystkich czasach i krajach. Nic stanowią oni specyfiki ilizmu. Protestanci patrzyli na tych przybyszów z etyczną nieuf-łymi do Zurychu rodzinami protestanckimi z Ix»carno — jak — którzy w nowym miejscu szybko stali się pionierami nowo-

niebezpiecznych, podniecających wysiłkach, mogących ewentualnie przynieść honory i bogactwa. Jest takie obiegowe, żartobliwe powiedzenie: albo się dobrze je, albo się dobrze śpi. W tym wypadku protestant lubi dobrze zjeść, podczas gdy katolik chce spokojnie spać«⁵. •'

I rzeczywiście, motywacje — przynajmniej niezbyt związanej z Kościołem części protestantów we współczesnych Niemczech — można słusznie scharakteryzować powiedzeniem, że »chcą dobrze zjeść«. Ale w przeszłości sprawy wyglądały inaczej. Dla angielskich, holenderskich i amerykańskich purytanów charakterystyczne było, jak wiadomo, właśnie przeciwieństwo »radości życia«, a asceza była wręcz, jak to jeszcze zobaczymy, jedną z najważniejszych cech ich charakteru. Ale np. protestantyzm francuski przez długi czas, w pewnym stopniu właściwie do dziś, zachował wszędzie ten wykształcony w Kościele kalwińskim charakter — zwłaszcza zaś występując »pod znakiem krzyża«, w okresie walk religijnych. Mimo to, a może właśnie dlatego, był on i pozostał jednym z najważniejszych promotorów przemysłowo-handlowego i kapitalistycznego rozwoju Francji. Stopień udziału kalwinów w życiu ekonomicznym zmniejszał się. lub zwiększał, na ile pozwalały na to prześladowania. Jeśli ową powagę i silny priorytet zainteresowań religijnych w całym stosunku do życia chcemy nazwać »oderwaniem od świata«, to francuscy kalwiniści byli co najmniej tak samo oderwani od świata, jak np. północno-niemieccy katolicy, dla których, jak dla żadnego narodu na świecie, katolicyzm jest bez wątpienia sprawą serdecznego przywiązania. 1 obydwa wyznania pozostają w opozycji do przeważającego w ich krajach trendu religijnego: do bardzo witalnego, wesołego witalizmu warstw^r wyższych we Francji z jednej strony oraz, z drugiej, do dbających głównie o dobra doczesne, indyfe-rentnych właściwie, górnych warstwach protestantów w Niem-

G) Martin Offenbacher, Koitfission u.ndsozialt Sdiichtutig. TUbingen und Ijeipzig, 1901. 4 — Etyka...