53 (42)

Tutaj cytat z utworu literackiego służy w teoretycznym tekście jedynie jako punkt wyjścia do podsumowujących autorskich rozważań.

Czasami znany cytat to tylko ozdoba końcowego fragmentu:

Wick X VIII przyniósł uproszczenie staropolskiej etykiety i redukcję wielu jej form. ale dyrektywa mówiąca o tym. źc „grzeczność wszystkim należy, lecz każdemu inna", nic przesiała obowiązywać. (MWojlak, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, [w:) Język a kultura, t. 6. Wrocław 1992. s.38)

I wreszcie - sytuacja najczęstsza w tekstach naukowych, czyli przytoczenie wypowiedzi specjalisty w danej dziedzinie. Wypowiedź ta, zazwyczaj zinterpretowana lub skomentowana, stanowi ostateczny argument potwierdzający tezę autora lub ilustrujący końcowe wnioski pracy. Oto przykład:

„Praca nad wyrazami - pisał Witold Doroszewski - badanie ich. interpretowanie. klasyfikowanie a więc to. co wchodzi w zakres zadań leksykografii - musi w określony sposób wiązać się jako całość z problematyką epistemologii". (...) Leksykografowi potrzebna jest samoświadomość faktu, żc jego starania o gromadzenie jednostek języka, cksplikowanie icb znaczeń, korygowanie niedokłatkiości, uzupełnianie braków itd. są nic tylko technicznym spełnianiem zawodowej powinności, ale i nieskończoną pracą nad odtwarzaniem prawdziwej historii naturalnej ludzkiego poznawania świata. (W. Chlebda, Słownik a ,.dwuoczne postrzeganie świata", [w:] O definicjach i definiowaniu. Lublin 1993. s.204)

Poświęciłam tyle uwagi cytatom, aby pokazać, żc jest to ciekawy i dający wiele możliwości sposób kończenia wypowiedzi. Ale tekst może kończyć się także przykładem, ilustracją, metaforą, pytaniem retorycznym. Prawie wszystkie sposoby wykorzystywane przy rozpoczynaniu mogą być wykorzystane przy kończeniu. Mogą się tu także pojawić wszelkie typy akapitów.

Jednego tylko nie powinno się robić w ostatnim tekstowym słowie. Nic należy przepraszać za jakość tekstu, nic należy tłumaczyć się z jego zbyt wąskiego zakresu czy ze sposobu ujęcia tematu. Podobne zachowanie - które zdaniem niektórych piszących świadczy o skro-inności autora, o jego uczciwości w stosunku do czytelnika - jest nieodpowiednie i z punktu widzenia samego tekstu, gdyż osłabia jego wymowę, i - paradoksalnie - z puntu widzenia tegoż czytelnika, bo

■y    • -s*-, I " '•    >•    ->;• -.1    //'    n    *

przeczytania artykułu czy książki.

Koniec tekstu jest, jak mówiłam, tak samo ważny jak początek. Oznacza to, żc: po pierwsze, części tej nic można pominąć, po drugie, powinna być to integralna część całości, po trzecie, sposób zamknięcia całości powinien być starannie dobrany. Praca naukowa nic może gwałtownie się urywać lub kończyć rzeczywistym czy sugerowanym wielokropkiem. Powinna stopniowo i łagodnie zmierzać do finału tak, aby czytelnik był pewny, iż strona, którą przeczytał, jest naprawdę ostatnią stroną, a po finalnym akapicie nic nastąpi już żaden inny. ,.Finis co-ronat opus” (Koniec wieńczy dzieło) - mówili starożytni. 1 mieli rację. Od udanego zakończenia zależy w dużej mierze kompozycyjna jakość tekstu i jego skuteczność informacyjna lub perswazyjna.

3. Początek a koniec tekstu

Dobry tekst naukowy stanowi kompozycję zamkniętą. Aby to uzyskać, należy przede wszystkim początek tekstu powiązać, z jego końcem. Powiązanie to może mieć charakter wyłącznic treściowy, gdy w zakończeniu nawiązuje się do myśli zawartych we wstępie. Może mieć także charakter treściowo-formalny, gdy w zakończeniu powracają cytaty, metafory, kluczowe wyrazy i wyrażenia czy pewne sformułowania pojawiające się po raz pierwszy na początku. Taki cykliczny powrót myśli, obrazów i słów wzmacnia spójność i zwartość tekstu. Dla podkreślenia spójności i zwartości czasami bywa konieczne (w dłuższej pracy) kilkakrotne powtórzenie tych myśli, obrazów czy słów i w środkowych partiach tekstu.

109