5 (115)

32 1. Uwarunkowania jakości życia osób z niepełnosprawnością

kontaktów społecznych i możliwość samorealizacji w formach społecznej aktywności. Z uwagi na brak pracy zawodowej (badane osoby uczą się) młodzież nisko ocenia jakość swojego życia w aspekcie produktywności. Biorąc pod uwagę gradację poszczególnych wymiarów jakości życia wyznaczoną uzyskanymi wynikami, można wskazać, iż bez względu na typ niepełnosprawności najistotniejszą potrzebą kształtującą poczucie jakości życia badanej młodzieży jest potrzeba niezależności działania, podejmowania decyzji w kwestiach o różnym znaczeniu i ważności. Ta silnie wyrażana potrzeba jest wyznacznikiem poczucia dorosłości, do której badani aspirują. Być może stanowi ona także formę zastępczego realizowania poczucia własnej wartości w sytuacji, kiedy w innych wymiarach życia nie jest to możliwe (z powodu ograniczeń wewnętrznych czy zewnętrznych). Warto jednak zwrócić uwagę, iż równie istotne w przypadku młodzieży słabo widzącej, dla oceny jej jakości życia, obok opisanej niezależności, jest poczucie integracji społecznej. Osoby z uszkodzeniami sensorycznymi uzyskały w tej mierze wyższe wyniki niż młodzież z upośledzeniem umysłowym czy uszkodzeniem narządu ruchu. Jest to znaczące odkrycie. Poczucie integracji społecznej jest wyznacznikiem zarówno własnej postawy wobec osób pełnosprawnych, jak i percepq'i ich postaw wobec siebie. Wyniki dostępnych badań wskazują na fakt większej akceptacji ze strony społeczeństwa wobec niepełnosprawności sensorycznej, spowodowanej uszkodzeniem wzroku, i ruchowej niż intelektualnej (A. Ostrowska 1994,1996). Nie znajduje to odniesienia do uzyskanych tu wyników dotyczących młodzieży z uszkodzeniem narządu ruchu. Być może z uwagi na ograniczenia funkcjonalne osoby te mają utrudniony dostęp do zróżnicowanych form życia społecznego, a co się z tym wiąże także ograniczoną możliwość nawiązywania pozytywnych kontaktów, kształtującą poczucie jakości życia w tym wymiarze.

Istotne znaczenie dla kształtowania poczucia jakości życia ma zadowolenie wyrażane w stosunku do obecnej sytuacji życiowej w aspekcie rodzinnym, społecznym, materialnym, najwyższe u młodzieży z upośledzeniem umysłowym. Wobec realnych trudności finansowych (badani w wielu przypadkach wywodzą się z rodzin wielodzietnych, zaniedbanych wychowawczo), zakłóceń w funkcjonowaniu rodzin pochodzenia, wreszcie ograniczonego potencjału poznawczego można wnioskować o braku krytycyzmu czy swoistym „wrośnięciu" w trudne, z obiektywnego punktu widzenia, warunki życia.

2. Typ niepełnosprawności różnicuje poczucie jakości życia, przy czym dotyczy to szczególnie osób z uszkodzeniem narządu ruchu, które w sposób istotny w większości rozpatrywanych wymiarów różnią się na niekorzyść od pozostałych grup, wyznaczonych typem niepełnosprawności. Najwyższą zbieżność w ocenie jakości życia zaobserwowano w przypadku młodzieży z upośledzeniem umysłowym oraz uszkodzeniem narządu słuchu.

Uzyskane wyniki są interesujące. Odbiegają od spotykanych w dostępnej literaturze, które mówią o wyższej ocenie jakości życia osób z uszkodzeniem narządu ruchu w stosunku do badanych z upośledzeniem umysłowym (A. Juros 1997). Stwierdzona rozbieżność wyników może być związana z wieloma czynnikami, takimi jak: stopień upośledzenia umysłowego czy zaburzeń ruchowych, czynniki środowiska życia badanych (wg W. Otrębskiego 1998 środowisko życia upośledzonych osób w sposób istotny kształtuje ich ocenę jakości życia, przy czym wyższa jest udziałem zamieszkujących w domu rodzinnym). Opisane wyniki, dotyczące jakości życia osób z uszkodzeniem narządu ruchu, są bardzo niekorzystne z punktu widzenia ich funkcjonowania. Mogą świadczyć o negatywnych procesach,, jakie dokonują się w sferze ich życia psychicznego i społecznego (niekorzystne cechy.obrazu siebie, w tym niska samoakceptacja; podwyższony samokrytycyzm; izolowanie się od otoczenia). Opisane zjawiska są tym bardziej niekorzystne, jeśli weźmie się pod uwagę młody wiek badanych. Można sądzić, iż z czasem, przy braku wsparcia, będą się nasilać. Z uwagi na fakt, iż osoby z uszkodzeniem narządu ruchu były nieco starsze od pozostałych, można zadać pytanie, czy w pozostałych grupach z czasem nie nastąpią niekorzystne zmiany w ich ocenie jakości życia.

Bibliografia

Bańka A. (1994): Jakość tycia w psychologicznych koncepcjach człowieka i pracy, (w:] A. Bańka, R. Dcrbis (red.), Pomiar i poczucie jakości życia u aktywnych zawodowo, Wyd. U AM i WSP, Poznań-Częstochowa, s. 19-40.

Bielecki J. (1990): Osobowość młodzieży niepełnosprawnej z zaburzeniami wzroku, słuchu, ruchu i mowy, Pallotinum, Warszawa.

De Walden-GałuszkoK. (1994): Jakość życia - rozważania ogólne, [w:] K. de Walden-Gałuszko, M. Majkowicz (red.), Jakość życia w chorobie nowotworowej, UG, Gdańsk, s. 13-39.

De Walden-Gałuszko K. (1997): Ocena jakości życia uwarunkowana stanem zdrowia, (w:] J. Meyza (red.), Jakość życia w chorobie nowotworowej, Wyd. Centrum Onkologii,' Warszawa, s. 77-82.

Juros A. (1997): Poczucie jakości życia osób z niepełnosprawnością a obraz gminy, [w:] A. Juros, W. Otrębski (red.). Integracja osób z niepełnosprawnością w społeczności lokalnej, RWKUL, Lublin, s. 297-309.

Kie bert G. (1997): Jakość życia jako cel klinicznych triali, [w:] J. Meyza (red.). Jakość życia w chorobie nowotworowej, Wyd. Centrum Onkologii, Warszawa, s. 43-57.

Kościelak R. (1996): Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo, Warszawa.

Kowalik S. (2000): Jakość życia psychicznego, [w:] R. Derbis (red.), Jakość rozwoju a jakość życia, WSP, Częstochowa, s. 11-31.

Majewicz P. (1997): Wpływ dysfunkcji narządu ruchu na formowanie si( wybranych komponentów struktury osobowości u młodzieży niepełnosprawnej ruchowo, [w:] A. Jopkiewicz (red.), Au-ksologia a promocja zdrowia, WSP Kielce, s. 293-301.

Ostrowska A. (1994): Niepełnosprawność w społeczeństwie: postawy społeczeństwa polskiego wobec łudzi niepełnosprawnych (raport z badań), IFiS PAN, Warszawa.

Ostrowska A. (1996): Syndrom niepełnosprawności w Polsce: bariery integracji, PAN, Warszawa.

Otrębski W. (1998): Quality of łife and problems experience by the mentalły retarded persons, both institutionalizedandliving in thecommunity, „Journal for Mental Changes", vol. 2, s. 87-100.