5 (1787)

26 Wstępne uwagi o ustroju państwowym i o administracji publicznej

doktryny państwowej oraz początkiem nowych mechanizmów i zwyczajów w życiu politycznym, a nie tylko czynnikiem decentralizacji administracyjnej. Stawką,

0    którą idzie gra, jest poziom zdolności polskich społeczności lokalnych i regionalnych do samoorganizacji, stanowiącej naturalne prawo każdej zbiorowości obywatelskiej. Prawo to zostało odzyskane po długim okresie jego nieistnienia, w szczególności w Polsce Ludowej.

Ten ostatni wątek jest istotny. Ponowne rozbudzenie demokracji lokalnej

1    regionalnej stanowi ważne znamię ustrojów państwowych drugiej połowy XX w. Współcześnie jest to efekt poszukiwań nowej tożsamości społecznej w zunifikowanym świecie, poddanym działaniu procesów globalizacji. W dużej mierze rozbudzenie to stanowi jednak także uboczny skutek doktryny i praktyki państwa dobrobytu, które przyjęło na siebie wiele obowiązków (jak się okazało, nazbyt wiele), a zatem i nowej odpowiedzialności przed społeczeństwem za ich właściwe wypełnienie.

Z powyższych powodów wynika nowa atrakcyjność zasady pomocniczości, która okazuje się pozostawać w zgodzie z pewnymi ideami nowego zarządzania publicznego (New Public Management), o których będzie mowa w wielu partiach niniejszej książki (przy konieczności podkreślenia już obecnie ideologicznego charakteru New Public Management, odzwierciedlającego modne zwłaszcza w lalach osiemdziesiątych XX w. radykalnie liberalne podejście do państwa i gene-i.iluie sektora publicznego). Decentralizacja nie tylko bowiem ułatwia dostosowanie działań administracji publicznej do potrzeb lokalnych i regionalnych, ale i pozwala rozszerzyć obywatelską kontrolę nad wydatkami publicznymi i ich i elowośeią. Również i tu zmienia się rozumienie interesu publicznego. Oczywisty

•    i• i|e My, chociaż wcale nie prosty, rachunek kosztów i związek między ogólnym dobrobytem społeczeństwa i obciążeniami podatkowymi, które ponoszą obywateli a możliwym zakresem świadczeń socjalnych i usług zbiorowych, dostarcza-nvi h pi/ez sektor publiczny (administracja świadcząca). Państwo socjalne, które •byt optymistycznie przyjęło rozliczne obowiązki wobec jednostki i zbiorowości, d e. w wielu krajach stoi na granicy załamania, a budżety publiczne w coraz mnir|\. yin stopniu mogą finansować świadczenia i usługi. Kolejne obszary usług pul*1 u .mych podlegają komercjalizacji i prywatyzacji, stając się obszarem inwe-

i\* p kapitałowych sektora prywatnego, ale ceną za to jest obciążenie kosztami

•    w iudi /emu samych użytkowników.

I icm lunkcji administracji pu bl icznej, decydująca o istocie jej cha-iakii tu i o zakresie działania, zmienia się w toku historii, gdyż zależy od wielu ■ wnuków, zwłaszcza politycznych i gospodarczych. Odpowiednio do tego jak -■ i i i albo w sposób wąski wyznaczony jest przedmiot interesu publicznego, a u ii,i łownie/ zasięg zadań i odpowiedzialności administracji publicznej, \węl zn m ie, ,ilbo i skromniej zakreślonym wpływem obywateli na jej działał iio.t mamy do czynienia l ak czy inaczej administracja publiczna (jako system) Im zaws/e na sliazy interesów państwowych

Co najmniej więc oznacza to, że administracja publiczna (cywilna i wojskowa, rządowa i samorządowa) odpowiada praktycznie za porządek publiczny, a także za stan bezpieczeństwa państwa, życia zbiorowego i obywateli. Tę funkcję administracja publiczna musi spełniać w każdym nowoczesnym państwie, choć sposób jej wykonywania (a także sam kształt administracji) inny był w państwie absolutnym, inny w liberalnym, jeszcze inny jest w krajach praktycznie realizują cych doktrynę państwa dobrobytu, inny był państwach faszystowskich, w ustroju stalinowskim czy państwach realnego socjalizmu, a inny powinien być w krajach postkomunistycznych, odbudowujących demokrację i gospodarkę rynkową.

Budowa administracji publicznej musi zatem odpowiadać zarówno sytuacji państwa w zmieniającym się kontekście historycznym, w danej sytuacji we wnętrznej i międzynarodowej, jak i panującej doktrynie państwowej.

Przez prawie pół wieku po 1944 r. nauczano u nas studentów prawa, że pia wo jest instrumentem polityki. Nauczano również, że państwo jest apaialcm przymusu (ucisku). Tak rzeczywiście było przez te pół wieku, bo Polska nie b\ l.i w pełni suwerenna. Jedynie w warunkach suwerenności państwo może był <lo brem wspólnym wszystkich obywateli, a administracja - służbą puhlii /uą nie zaś instrumentem ucisku. Ona sama zaś - administracja publiczna, lo /u,u ludzie administracji, ich doświadczenie, wiedza i zaangażowanie w spi.i\\\ mc resu publicznego, stanowią szczególnie cenny kapitał każdego państwa I n p. > winno tkwić głęboko w świadomości obywateli, a do obowiązków elit pn!li\< nych należy dbałość o ten kapitał i pomnażanie go.

Administracja publiczna w znaczeniu funkcjonalnym - rozumiana |al działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych di cyzji władzy państwowej - występować musiała we wszystkich znanych i lut* • iii państwach. Niekoniecznie jednak to samo można powiedzieć o admimsii.it p publicznej w znaczeniu podmiotowym - jako aparatu powołanego dla pum a dzenia takiej działalności.

Jak już zaznaczono, aparat administracji, zwłaszcza współczesnego nam typu zawodowy, oparty na pionowym i poziomym podziale pracy oraz związanej mm specjalizacji, zbudowany, przynajmniej częściowo, hierarchicznie, limkejoimiąi na podstawie sformalizowanych, generalnych reguł postępowania I . i a ll • ■ d u, stopniowo i w postaci bliskiej już współczesnej nie pojawił się wi .■< a 11. | ni w wiekach XVII i XVIII, czyli, ogólnie rzecz biorąc, w epoce Oświecenia I -i. • ni w spółczesnej administracji publicznej należy zatem poszukiwał w iii .Mii t |ai li owcg.o czasu, co odnosi się także w dużej mierze do zrożnu owama d. im. | vi li miodowych modeli administracji.