6

134

Urszula Sobczyszyn

"mi;

Czynniki utrudniające społeczną readaptację skazanych...

13b

różnego typu zaburzeń w myśleniu skazanego, jego emocjach i zachowaniu (Holysl 1999, s. 1390). W sferze poznawczej do skutków należy zaliczyć przede wszystkim skrócenie okresu koncentracji uwagi, nasilają się tendencje do myślenia „magicznego", co powoduje wzrost podatności na sugestię oraz większą "zależność od innych..Osadzony często nie potrafi myśleć prospektywistycznie Ptraci onenlacięcelów żyriowych Pobytowi w zakładzie często towarzyszy wzrost negatywnych stanów emocjonalnych w postaci złego samopoczucia, napięcia psychicznego, iinpulsywności, wysokiego lęku i trwałego przygnębienia. Dodatkowo stany te ulegają szybkim zmianom i często są nieadekwatne do bodźców, które jc wywołały (Ciosek 2001, s. 300-305). Ponadto długotrwale niezaspokojone potrzeb prowadzi dn_apalii. bierności, niechęci do podejmowa; nia wysiłku fizycznego i/lub psychicznego, bezwolności i bezsilności (Holyst 1999, s. 1389-1390). Wśroci najczęstszych odchyleń od normy psychicznej wśród skazanych wyróżnia się ciężkie nerwice, stany po chorobach i wstrząsach mózgu, padaczki, stany psychotyczne i w stadium remisji, niedorozwój umysłowy oraz uzależnienia (Kempa 1996, s. 253-264).

Pobyt w więzieniu stawna człowieka przed koniecznością przystosowania się do nowych warunków niż te, w jakich żył na wolności. W związku z tym każdy skazany doświadcza czterech charakterystycznych procesów': stygmatyza-cji, standaryzacji, depersonalizacji i nrizonizacii. Stvgmatvzaia polega na przy-pisywaniu osobie etykiety przestępcy, związanej z utratą statusu normalnego obywatela, co w konsekwencji mozc prowadzić do spostrzegania samego siebie jako kogoś gorszego i nieakceptowanego przez, społeczeństwo (iNiewiaciomsKa, 2006, s. 149). Naznaczenie byłych więźniów dotyczy przede wszystkim:

-    dezintegrowania sieci społecznej w lokalnej społeczności (powrót skazanego doprowadza do ostrożności lub lęku sąsiadów, co rozciąga się także na członków’ jego rodziny),

-    dezintegrowania stabilizacji życiowej osób nickaranych (osoby te nie chcą 'mieszkać i pracować w miejscach cieszących się złą rcputacją),

-    dezintegrowania systemu rodzinnego skazanych jbyli więźniowie doprowadzają do różnego rodzaju problemów’ swoje własne rodziny tak w’ trakcie odbywania kary, jak i po jej zakończeniu),

-    dezintegrowania tożsamości osób nickaranych (duża koncentracja przestęp-ców' prowadzi do problemów tożsamościowych u mieszkańców określonych dzielnic; mają trudności w zakresie szacunku tło siebie, preferencji wartości, określenia celów życiowych i radzenia sobie w życiu (Clear, Rosę, Ryder 2001, s. 340-343). Osoba zwolniona z zakładu karnego staje się często w społeczeństwie wolnościowym niepożądanym osobnikiem: nic dowierza się jej, niechętnie spotyka, unika, nic chce się jej widzieć między sąsiadami i często przypisuje się jej sprawstwo przestępstw dokonanych przez nieujawnionych osobników. Opinie takie prowadzą do obniżenia statusu społecznego, co z ko-_:

K5;

: i

jif i ■

■yj:    ■

iśf>;

-■m

ł- :fih

i

.Pj=£!

IP©-.

■W'.

•.-.a Bi

i •>&

Ml*

'^40-

• •; C H

t) :

¹ ■

:

lei stanowi poważną przeszkodę w pozytywnej reintegracji wcześniej skaza nego (Śliwowski 1981,1.12, s. 248-249).

Przebywając w* warunkach izolacji więziennej skazany doświadcza także procesu _tstanda_j^McjhPolega ona na traktowaniu wszystkich osadzonych według jednego^cisfe^lćreślojiego standardu (w przypadku izolowanych jednakowe przepisy wykonywania kary pozbawienia wolności - bez względu na charakter popełnionych przestępstw) (Niewiadomska 2006, s. 149). W takich warunkach jednostka traci swoia indywidualność oraz konfonnistycznie dostosowuje się do warunków panujących za murem więziennym.

J rudno jest również skazanemu uchronić się przed dęiicrsoiializncją, która polega na zmianach w postrzeganiu samego siebie, zawierzeniu na bliżej nie określoną przyszłość ułanów osobistych innym osobom, niewielkiej możliwości podejmowania decyzji w swoich sprawach, czy braku potrzeby planowania swoich codziennych działań (Niewiadomska 2006).

Charakterystycznym zjawiskiem dotykającym każdego skazanego jest także proces prizyjyząęjh Polega on na nadmiernym przystosowaniu się do warunków, norm i wartości obowiązujących w więzieniu (Niewiadomska 2006) Jego efektem jest lepsze znoszenie dolegliwości więziennych, integracja z grupami nieformalnymi, a czasem bezkrytyczna akceptacja dewiacyjnych form zachowania (Ciosek 2001, s. 214-215). Prowadzi to do znacznego utrudnienia funkcjonowania byłego osadzonego na wolności, ponieważ w warunkach wolnościowych trudno zmienić postępowanie i zaspokajanie potrzeb w sposób zgodny z formalnym lub nieformalnym kodeksem więziennym (Niewiadomska 2006. s. 149).

U osób odbywających kaiy izolacyjne występuje niskie poczucie własnej skuteczności. Fakt uwięzienia często interpretowany jest przez skazanych jako porażka, która przesiania osiągnięcia zaistniałe w przeszłości ze względu na doświadczaną bezsilność, monotonię, stratę czasu i nieobecność bliskich osób Niskie poczucie wlanej skuteczności odzwierciedla również stosunek do przyszłości: osadzeni często charakteryzują się konstruowaniem nierealistycznych celów, beztroską, przewagą myślenia życzeniowego nad realnymi możliwościami oraz brakiem planowania i wytrwałości w zachowaniach nakierowanych na realizację dążeń (Jasicki, Kozub 1971, s. 40—57) Ponadto więźniów ccehnie cze-sto cechuje lęk o przyszłość, zniechęcenie, trudności adaptacyjne, dezintegracja ~p5yćTuczna w sytuacjach stresowych i przyjmowanie nostaw obronnych wolier problemów (Szymanowska 1998, s. 221-222). j Kolejnym czynnikiem utrudniającym readaptację skazanych jest pojawiają cc się w nich poczucie odrzucenia społecznego. Ważnym skutkiem lego są negatywne emocje, szczególnie w postaci gniewu i złości, które początkowo określają reakcję na zachowania innych ludzi, a w dłuższej perspektywie czasowej stanowią samodzielny czynnik motywacyjny, który kształtuje kontakt) byłego więźnia z otoczeniem (Weiner 1988, s. 746-747). Poczucie odmienności