7

134 KONCEPCJE ł ADU SPOŁECZNEGO I TYPY PRZEWIDYWAŃ

takiej powszechności, może prowadzić do przekonań wprost przeciwnych. Ostateczny rezultat zależy od tego, kiedy ta zmiana przewidywań będzie zachodziła u poszczególnych jednostek.

Jeżeli przewidywania zewnętrznego obserwatora czy instytucji naukowej (na przykład przewidywania instytutu badania opinii publicznej) przedostaję się do wiadomości członków badanej grupy i wpływają na ich postępowanie, uzyskują funkcję etiologiczną, która nie była brana pod uwagę, jeżeli się przewidywania traktowało jako sądy nic wchodzące w skład elementów badanej rzeczywistości. Stąd konieczność korektur, które powodują specjalne trudności dla socjotechniki policentrycznego społeczeństwa.

Rzecz jasna, nic we wszystkich przewidywaniach dotyczących zbiorowości policentrycznej odwołujemy się do teorii gry. Wiele przewidywań opiera się na założeniu, że w identycznych sytuacjach poszczególni ludzie podejmują jednakowe decyzje, których skutki w łonie zbiorowości mogą się sumować. Na takim założeniu na przykład opiera się ..podstawowe prawo psychologiczne” Keynesa, które głosi, że gdy dochód ogółu członków grupy społecznej wzrasta, to wzrasta także ogólna konsumpcja, ale nie tak szybko jak dochód. A dzieje się tak dlatego, że nawyki do pewnych form i pewnej skali konsumpcji powstrzymują, według Keynesa, jednostkę od takiego rozszerzania konsumpcji, na jakie pozwalałby wzrost dochodu. W tym wypadku zależność stwierdzona w zachowaniu się poszczególnych jednostek daje się przenosić na całą grupę. Pod innymi względami zachowanie się tych samych jednostek może być wynikiem skomplikowanych interakcji i wtedy o żadnym wnioskowaniu na podstawie założenia, że co dotyczy jednostki, to dotyczy i grupy, nie może być mowy.

Daleko prościej ma się sprawa z przewidywaniem dotyczącym zachowania zbiorowego wyznaczonego przez wspólne normy i wzory kulturowe, dominujące całkowicie nad wszelką indywidualną motywacją. Tutaj interakcja indywidualnych przewidywań nie wchodzi w grę. bo ,.każdy zna swoje miejsce” z góry, a wzory kulturowe wyznaczają nie tylko postawy psychiczne jednostek i ich skale wartości — z czym mamy do czynienia i w policentrycznej zbiorowości — ale również cały tok współdziałania. O interakcji można tu mówić tylko w takim sensie, jak o interakcji aktorów, których wzajemne odpowiedzi są wyznaczone przez tekst sztuki, a nie przez indywidualną inicjatywę, jak to miało miejsce w pewnej mierze w commedia dellarte.

Aby przewidywać akty tego rodzaju zbiorowości, trzeba znać właściwe jej wzory oraz silę tych wzorów, tzn. stopień prawdopodobieństwa indywidualnych odchyleń. Jeżeli są dane, aby te wzory traktować jako czynnik powszechny i decydujący u ogółu członków zbiorowości, jeżeli interferencja indywidualnych opinii i pragnień w pewnych sferach działania zbiorowego nie wchodzi w grę. mamy do czynienia z przewidywaniem opartym na danych antropologicznych (w sensie antropologii społecznej): przewidujemy zbiorowe reakcje im zewnętrzne podniety \\\ dJc ustalonych wzorów¹ charakteryzujących jednolitą grupę Oczywiście te ustalone, imperatywne wzory nie muszą być jednakie dla wszystkich mogą sic różnicować w zależności od różnie ustalonych ról społecznych

Zbiorowe zachowanie się w systemie monocentrycznym w miarę Jul: zbliża się do typu idealnego, w miarę jak się upodobnia do działań ludzkich w doskonalej organizacji militarnej, również przestaje być przedmiotem przewidywań socjologicznych opartych na teoriach inter akcji. Zamiast interakcji osób lub interakcji grup społecznych mamy tam do czynienia z ustalonym z góry współdziałaniem składników mechanizmu. Bezprzedmiotowe staje się wtedy badanie opinii publicznej jako podstawa dla przewidywań statystycznych, a metody socjologicznych ankiet i wywiadów budzą drwiny. W doskonałym systemie monocentrycznym socjologia ustępuje miejsca cybernetyce, podobnie jak ekonomię polityczną zastępuje technika gospodarcza dotycząca takich problemów¹, jak sposoby unikania „wąskich gardeł”, system kartkowy w gospodarce wojennej itd. Zamiast wyprowadzać w¹nioski ze skomplikowanych praw interakcji i zależności statystycznych, oczekujemy rezultatu (outpHł) pozostającego w określonym stosunku do tego, co się w maszynę włożyło (input). Jest to ten rodzaj przewidywań, z jakim mamy do czynienia, gdy przewidujemy godzinę przybycia pociągu na podstawie rozkładu kolejowego.

W takim systemie strategia — jak mówi Jessie Bernard — ustępuje miejsca inżynierii ¹. Jeżeli znamy decyzję ośrodka rządzącego, wnioski dotyczące wyników zbiorowego zachowania się tego typu oparte są na założeniach dotyczących następujących okoliczności:

a)    czy środki umożliwiające wykonanie dyspozycji (na przykład ilość potrzebnej energii, środki komunikacji, kwalifikacje pracowmikówó zostały obliczone należycie;

b)    czy mechanizm organizacji typu militarnego jest doskonały;

c)    do jakiego stopnia stanowi ona system izolowany.

Rozkład kolejowy może zawieść nie tylko wtedy, gdy lokomotywy

1

Jessie Bernard, The Theory of Games of Slraiegy as a Modern Socjologu oj Conflict, „American Journal of Sociology" 1954 (March).