7 (666)

waniu pomocy rozwojowej, doradztwie w polityce rozwojowej. W centrum uwagi znajduje się problematyka rolnictwa, zagospodarowywanie bogactw naturalnych, rozwój infrastruktury technicznej i narodowej administracji gospodarczej w krajach rozwij aj ących się¹.

Dla ewolucji regionalizmu wyjątkowo ważne znaczenie miało zakończenie zimnej wojny, które wywołując zasadnicze zmiany w strukturze i w funkcjonowaniu stosunków międzynarodowych, pozwala na dokonanie rozróżnienia między „starym” regionalizmem okresu zimno wojennego i „nowym”, charakterystycznym dla okresu pozimnowojennego. „Stare” formy regionalizmu, pozostawały podporządkowane logice zimnej wojny, co przejawiało się w tym, że często były inspirowane z zewnątrz i narzucane z góry, stanowiły więc swego rodzaju formę kontroli i sub-imperialnej polityki wielkich mocarstw. Inspirowane często wymogami globalnej równowagi sił, porozumienia regionalne były tworzone z pominięciem lokalnych uwarunkowań¹². Niepowodzenie takich przedsięwzięć regionalnych, jak Organizacja Paktu Atlantyckiego (Central Treaty Organization — CENTO), Organizacja Paktu Południowo-Wschodniej Azji (South-East Asia Treaty Organization

—    SEATO), Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), Układ Warszawski jest wystarczającym empirycznym potwierdzeniem tej tezy. Warto podkreślić także to, że wiele inicjatyw integracyjnych w sferze ekonomicznej w państwach rozwijających się było inspirowanych integracją zachodnioeuropejską i przesłankami polityczno-strategicznymi, mającymi na celu przeciwstawienie się wpływom ideologii komunistycznej w Trzecim Swiecie. To wszystko sprawiło, że przedsięwzięcia integracyjne państw rozwijających się w okresie zimnej wojny, wyjąwszy ASEAN, się nie powiodły.

We współczesnych stosunkach międzynarodowych funkcjonują instytucje regionalne o charakterze polityczno-wojskowym o różnym poziomie instytucjonalizacji, kompetencji i zakresie działania oraz odniesień do Karty NZ, w tym do postanowień rozdziału VIII. Można je usystematyzować w następujący sposób:

A. Klasyczne regionalne dwu- i wielostronne sojusze wojskowo-polityczne

1.    Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization

—    NATO),

2.    Traktat o bezpieczeństwie zbiorowym Wspólnoty Niepodległych Państw, zawarty w Taszkiencie 15 maja 1992 r. przez: Rosję, Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzję, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan,

3.    Układ o wzajemnej współpracy i bezpieczeństwie między USA i Japonią (Treaty of Mutual Cooperation and Security between Japan and the United States), zawarty 19 stycznia 1960 roku,

4.    Pakt bezpieczeństwa między Australią, Nową Zelandią i Stanami Zjednoczonymi (Treaty between the Governments of New Zealand, Australia and the United

States of America Concerning Security) — ANZUS, zawarty w 1951 r. (w 1986 r. Nowa Zelandia zawiesiła swe członkostwo).

B.    Organizacje regionalne o charakterze politycznym (obejmujące również współpracę wojskową i ekonomiczną)

1.    Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie — OB WE,

2.    Rada Europy,

3.    Subregionalne organizacje w Europie: Grupa Wyszehradzka, Inicjatywa Środkowoeuropejska, Rada Nordycka, Rada Państw Morza Bałtyckiego,

4.    Stowarzyszenie Państw Azji Południowo-Wschodniej (Association ofSouth--East Asian Nations — ASEAN),

5.    Rada Współpracy Zatoki (Gulf Cooperation Council), w której skład wchodzą: Bahrajn, Katar, Kuwejt, Oman, Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie.

C.    Organizacje regionalne pośrednio nawiązujące do postanowień rozdziału VIII Karta NZ

1.    Liga Państw Arabskich (LPA), która powstała w 1945 r.; jej statut zakłada realizację zadań o regionalnym charakterze, w tym rozwiązywanie sporów,

2.    Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), działająca od 1948 r., będąca organizacją o charakterze politycznym, której statut w artykule 1 stwierdza, że stanowi organizację regionalną w ramach ONZ,

3.    Unia Afrykańska, powstała w wyniku przekształcenia się Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA), która w swych celach i założeniach nawiązuje do idei regionalizmu w rozumieniu Karty NZ.

D.    Regionalne porozumienia rozbrojeniowe i o kontroli zbrojeń

1.    Układ w sprawie Antarktyki podpisany w 1959 r., postanawiający, że ten obszar może być wykorzystywany wyłącznie w celach pokojowych,

2.    Układ o zakazie broni jądrowej w Ameryce Łacińskiej, podpisany w 1967 r. (tzw. Układ z Tlatelolco), zakazujący dokonywania doświadczeń, używania, wytwarzania, produkcji lub nabywania broni jądrowej przez państwa tej strefy,

3.    Układ w sprawie strefy wolnej od broni jądrowej na Południowym Pacyfiku, podpisany przez 11 państw tego regionu w Rarotonga (Wyspy Cooka), przewidujący zakaz produkcji i nabywania jakichkolwiek urządzeń jądrowych oraz stacjonowania takich urządzeń na ich terytoriach i dokonywania z nimi prób,

4.    Porozumienie o utworzeniu w Azji Południowo-Wschodniej strefy wolnej od broni atomowej, zawarte w 1995 r. przez państwa należące do Stowarzyszenia Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN),

5.    Układ o utworzeniu strefy wolnej od broni atomowej w Afiyce, zawarty w Pe-lindabe w 1996 roku,

6.    Układ w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie (CFE), będący jedynym regionalnym porozumieniem o ograniczeniu zbrojeń konwencjonalnych na obszarze od Atlantyku do Uralu, wszedł w życie w 1992 roku.

1

   J. Woroniecki, Działalność systemu ONZ w sferze gospodarczej, „Sprawy Międzynarodowe” 1985, nr 10.

¹²    B. Hette, The New Regionalism. Impłications for Global Development and International Security, Helsinki 1994.