82 (147)

ANALIZA TEMATU

Obraz zainspirował Tadeusza Różewicza, który w wierszu Syn marnotrawny (z obrazu Hieronima Boscha) wykorzystał tytułowego bohatera jako symbol młodych ludzi: naznaczonych doświadczeniami II wojny światowej, pozbawionych nadziei na powrót do domu.

WNIOSKI: Biblia jako źródło kultury inspiruje wielu twórców, którzy często biblijnym symbolom nadają nowe znaczenia. Symboliczne postacie z opowiadania Herlinga-Grudzińskiego i z obrazu Boscha pojawiają się w zupełnie nowych kontekstach i wymaga to od odbiorcy samodzielnej interpretacji i indywidualnego odczytania zaszyfrowanych treści. Zagadkowy syn marnotrawny z obrazu Boscha i samotny Trędowaty z Wieży potwierdzają, że funkcją symbolu jest syntetyczne ujęcie, przedstawienie w skrótowy sposób określonej postawy, złożonych zjawisk.

3. Symboliczne motywy i ich znaczenie dla wymowy dzieła na przykładzie Dziewczyny Bolesława Leśmiana i cyklu Ukrzesiowiona Andrzeja Wróblewskiego.

A. Dziewczyna Leśmiana z tomu Napój cienisty to kanoniczny przykład utworu symbolicznego, który Kazimierz Wyka nazwał balladą filozoficzną o nieistniejącej dziewczynie.

Ballada jest opowieścią o dwunastu braciach, którzy posłyszeli za jakimś murem płacz dziewczyny i postanowili uwolnić uwięzioną.

Utwór można odczytywać jako metaforę życia będącego dążeniem ku śmierci: motyw symboliczny odnoszący się do kontekstu egzystencjalnego to trud niszczenia muru oddzielającego dwie przestrzenie.

W balladzie Dziewczyna mamy do czynienia ze śmiercią wielokrotną: braci, ich cieni, młotów. Każdy wysiłek, nawet heroiczny, zostaje unicestwiony przez siłę śmierci, jej wszech-obecność.

Dzięki temu symbolicznemu motywowi, choć ballada powstała około roku 1936, można interpretować utwór bardzo współcześnie, wykorzystując założenia filozofii egzystencjalnej lub

odnosząc się np. do Dżumy Alberta Camusa czy Przestania Pana Cogito Zbigniewa Herberta.

B. Cykl Ukrzestowiona (1956-1957) Wróblewskiego to przykład malarstwa, które buduje metaforę sytuacji współczesnego człowieka w świecie, wykorzystując codzienne przedmioty i łącząc realizm z groteską.

Trzy prace Wróblewskiego są wykonane różną techniką (olej, gwasz, monotypia) i poprzez geometryzację obrazów przedstawiają kobietę--krzesto. W Ukrzestowieniu całą przestrzeń i krzesła wypełnia zmęczona kobieta; w Ukrze-sfowionej widzimy obraz uproszczony - schematyczne rysunki, linię ramion, oparcia, nóg; w Ukrzestowionej II postać kobiety zostaje

■ Jacek Malczewski, Na jednej strunie, portret własny

zgeometryzowana (prostokąt), tułów i ramiona kobiety stanowią oparcie, uda - siedzenie, a nogi są nogami krzesła.

Motyw krzesła powtarzający się we wszystkich pracach służy odpersonalizowaniu kobiety, która staje się rzeczą. Proces reifikacji (urzeczowienia) jest stopniowy, ukazane są kolejne etapy symbolicznego „ukrzestowienia”, zniewolenia przez materię.

Pytania komisji nie powinny Cię zaskoczyć, ponieważ w trakcie przygotowania tak zróżnicowanej prezentacji musiałeś przeanalizować bardzo trudne problemy związane z symbolem.

Cykl Wróblewskiego możemy odczytywać jako zapis cywilizacyjnych przemian odbierających człowiekowi jego tożsamość, niszczących podmiotowość. Przedstawiona na obrazach kobieta-krzesto prowokuje do zaskakujących interpretacji symbolu. Wróblewski, łącząc realizm z deformacją charakterystyczną dla groteski, tworzy obraz symboliczny.

WNIOSKI: Zestawienie Dziewczyny Leśmiana i cyklu Ukrzesiowiona Wróblewskiego pokazało funkcjonowanie motywu symbolicznego i metody tworzenia przez artystów dzieł wieloznacznych Obaj artyści, operując konkretem i posługując się groteską, tworzą sztukę symboliczną, której głównym tematem jest tragizm istnienia człowieka -wobec śmierci i wobec materii.

PODSUMOWANIE

Analizowane w prezentacji symbole pochodzą z dzieł, które w większości nie przynależą do nurtu w sztuce zwanego symbolizmem, ale mimo to potwierdzają wykorzystywanie tego środka jako elementu decydującego o oryginalności i po-nadczasowości konkretnej twórczości. Od zawsze odbiorcy sztuki próbują odkryć tajemnice wielu wybitnych dzieł, ale ich wartość wynika między innymi z niemożności pełnego zracjonalizowania motywów, obrazów, postaci.

Najciekawsze wykorzystania symbolu to takie, które ciągle budzą emocje, skłaniają do pytań, zmuszają do odrzucenia stereotypów i prowokują do ciekawych skojarzeń. Wciąż takimi dziełami są na pewno Proces Kafki i Wędrowiec Boscha.

Część druga: pytania komisji

(ok. 10 minut)

Pytania komisji nie powinny Cię zaskoczyć, ponieważ w trakcie przygotowania tak zróżnicowanej prezentacji musiałeś przeanalizować bardzo trudne problemy związane z symbolem.

Przykładowe pytanie, np. merytoryczne: w Wyjaśnij różnicę między alegorią a symbolem, wykorzystując obraz H. Boscha.

Bosch umieścił na obrazie wiele rekwizytów, których znaczenie w kulturze zostało utrwalone i przyjęte. Są to na przykład: kocia skórka (na szczęście), kosz (znak domu), furtka (droga do innego świata), szydło i dratwa (los, przeznaczenie), dwa różne buty, samotne drzewo, sowa. Możemy je nazwać alegoriami w przeciwieństwie do symbolu -syna marnotrawnego. Interpretacja tej postaci nie jest taka prosta ze względu na zagadkowość kreacji i znaczący kontekst. Może symbolizować: człowieka wędrowca (homo viator), człowieka w sytuacji wyboru, grzesznika na drodze ku odrodzeniu, syna powracającego do domu ojca.

Pytanie o opinię lub ocenę, np.:

^Uzasadnij wyrażoną w prezentacji opinię na temat ponadczasowości powieści Kafki Proces.

To pytanie wymaga rozwinięcia problemu para-boliczności Procesu Jej elementem są występujące w utworze symbole, m.in.: labirynt, sąd, postacie takie jak: Józef K„ Huld, Leni, motyw światła. Dzięki nim powieść odczytywana jest w różnych kontekstach - filozoficznym, religijnym, politycznym. Współcześnie akcentowano interpretację Procesu jako paraboli o mechanizmach państwa totalitarnego.

Pytanie o wybór tematu prezentacji:

Odpowiedź na to pytanie pozwoli skomentować Twój wybór i porozmawiać z egzaminatorami na temat własnych zainteresowań i kulturowych preferencji. Być może sztuka realistyczna nie jest dla Ciebie wyzwaniem, a fascynują Cię dzieła wieloznaczne, wymagające zaangażowania, pobudzające wyobraźnię, jak te przedstawione w prezentacji.

BOGUMItA JANKOWSKA