8 (1284)

Porównanie tych rozmaitych pojęć wskazuje, że klasyfikacja określonego zdania musi być wieloznaczna, np. zdanie „7 + 5 = 12” jest — według pozytywistów logicznych — analityczne w sensie 2, a według Carnapa i Ayera także w sensie 1 i 3, zdaniem Russella i Fregego także w sensie 4; jest syntetyczne w sensie 1 (według Kanta) i w sensie 3 (według Milla i Quine’a); powszechnie przyjmuje się, że jest a priori w sensie 3, a zdaniem pozytywistów logicznych także w sensie 1 i 2; wielu uważa jednak, że jest a posteriori w sensie 2 (zwłaszcza przy założeniu, że sąd nie wymagający testów empirycznych jest jednak empirycznie weryfikowalny); według Milla jest a posteriori także w sensie 1, a u Kanta w sensie 4. Zdanie „Każdy kawaler jest mężczyzną nieżonatym” jest analityczne w sensie 1 i 2, lecz może być uznane za syntetyczne w sensie 3; jest a priori w sensie 4, a tym samym w sensie 3, lecz jest a posteriori w sensie 2, a według Milla także w sensie 1 i 3. O zdaniu „Cokolwiek jest zielone, jest tym samym barwne” można powiedzieć, że jest analityczne w sensie 1, lecz syntetyczne w sensie 2, 3, 4; jest a priori w sensie 3 i 4, lecz a posteriori w sensie 2. Zdanie „Boli mnie głowa” można uznać za syntetyczne w każdym znaczeniu, za a priori w sensie 2 i 3 (zdaniem D. W. Benfielda), za a posteriori w sensie 1 i 4.

Do tych komplikacji dochodzą nowe, związane z tradycyjnym łączeniem pojęcia a priori z pojęciem konieczności, a także pojęcia a posteriori z pojęciem przypadkowości. Czy stąd, że sąd jest a priori wynika, że jest on konieczny i co to znaczy? I odwrotnie, jeżeli sąd jest konieczny, to czy musi być tym samym o priori? Czy sąd, który jest a posteriori, jest tym samym przypadkowy oraz czy przypadkowość sądu implikuje jego aposterioryczny charakter? Konieczność i odpowiednio przypadkowość mogą mieć sens metafizyczny, psychologiczny, lingwistyczny lub logiczny. Kant, przypisując konieczność rozmaitym a priori, posługiwał się pojęciem konieczności zarówno w sensie metafizycznym (prawdy a priori są prawdami we wszystkich światach możliwych), jak i psychologicznym (nie można pomyśleć negacji sądu a priori oraz nie 520 można doświadczać czegoś inaczej, jak tylko zgodnie z na-

szą konstytucją) oraz logicznym (negacja sądu o priori musi prowadzić do sprzeczności logicznej). Pozytywiści, logiczni pierwsi zaatakowali pojęcie konieczności metafizycznej i dowodzili absurdalności konieczności psychologicznej (lub transcendentalnej). Konieczność transcendentalną sprowadzali bowiem do psychologicznej. Pojęcie konieczności lingwistycznej wyprowadzonej bądź z konwencji językowych (jak przyjmuje konwencjonalizm), bądź z ustalonych zwyczajem sposobów użycia wyrażeń (jak przyjmuje filozofia lingwistyczna) znalazło się także w polu krytyki. Konwencje jako arbitralne nie mogą być konieczne, a pragmatyka języka — nawet najsprawniej funkcjonującego — nie zawiera w sobie żadnej konieczności. Obszerną argumentację przeciwko lingwistycznej teorii konieczności logicznej wytoczył A. Pap. Z kolei inni autorzy (Erwin, Plantinga, Kriipke) zaatakowali na nowo — w sposób odmienny od argumentacji pozytywizmu logicznego — dogmat Kanta, łączący a priori z koniecznością.

Najważniejsze z punktu widzenia epistemologii dyskusje toczono wokół problematyki prawd koniecznych. Dyskusja wykazała (Mc Ginn), że trzeba odróżniać prawdy konieczne, których prawdziwość znana jest (lub jest poznawalna) a priori lub a posteriori, od prawd koniecznych, których konieczność rozpoznawana jest (lub jest rozpoznawalna) a priori lub a posteriori. Możliwość apos-teriorycznego poznawania prawd koniecznych prowadzi bez tego odróżnienia do konfliktu z Kantem i Hume’em, którzy dowodzili, że doświadczenie uczy nas, jakie zdarzenia zachodzą, ale nie może pouczyć, jakie zdarzenia nie mogą nie zajść lub że nie mogą być inne. Odróżnienie quid facti i quid iuris, przyjęte za Hume’em i Kantem przez filozofię współczesną, będzie zachowane, gdy powiemy, że prawdziwość prawdy koniecznej możemy poznać a posteriori. Wieloznaczne pojęcia konieczności i przypadkowości prawd rozumiano przeważnie następująco:

Prawdy konieczne 1. ich negacje są logicznie niemożliwe (prowadzą do sprzeczności)

Prawdy przypadkowo 1. ich negacje są dopimr/.id ne (nie prowuditł do sprzeczności)

521