78

posiadanie stałego miejsca w ławce sprzyja poczuciu bezpieczeństwa. Więzy z kolegą siedzącym obok zazwyczaj są silne i nie wolno ich pochopnie zrywać, gdyż mogłoby to stwarzać poczucie silnego zagrożenia nawet psychicznego. Ze względu na poczucie bezpieczeństwa dzieci należałoby również zalecać pracę w stałych zespołach.

Z jednej zatem strony postulujemy dążenie do zmieniania pozycji dzieci w kontaktach z rówieśnikami, by ułatwić im uczenie rozumienia innych, z drugiej zaś przestrzegamy przed czynieniem tego. Trudna sztuka wychowania polega właśnie na rozwiązywaniu podobnych paradoksów. Z pewnością wyda się ona łatwiejsza, gdy weźmiemy pod uwagę, że uczenie się rozumienia innych może zachodzić tylko w atmosferze „bycia rozumianym”. Pomocą zawsze tu będzie przyjęcie rogersowskiej postawy, charakteryzującej się trzema cechami: empatią, autentycznością i bezwarunkową akceptacją, o których pisaliśmy wcześniej (patrz: s. 77—79).

Interesujący materiał do zajęć profilaktycznych (szeroko rozumianych, łącznie z zapobieganiem alkoholizmowi i narkomanii) prowadzonych w takiej właśnie atmosferze można znaleźć w najnowszej literaturze z tego zakresu. Część z nich może być przydatna w zapobieganiu agresji dzieci.

A. Kobiałka (1991) przedstawia scenariusze takich zajęć dla dzieci z klas młodszych. Pozwalają one:

—    wzmacniać własną tożsamość i poczucie własnej wartości;

—    uświadamiać dzieciom, jakim osobom w swoim otoczeniu są bliskie, na kogo mogą liczyć, kogo lubią i kogo kochają;

—    uświadamiać stereotypy związane z płcią oraz ułatwiają porozumienie między chłopcami i dziewczynkami;

—    uaktywniać pozytywne myślenie o innych (o rodzicach, kolegach) oraz uczyć otwartego komunikowania tego;

—    podnosić poczucie własnej wartości dzieci, zainteresowania sobą nawzajem;

—    uczyć dzieci rozpoznawania uczuć przeżywanych przez siebie i przez innych oraz ujawniać uczucia przeżywane w różnych sytuacjach;

—    rozwijać świadomość nacisku grupowego;

—    uświadomić mechanizm konfliktu, uczyć alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów, pomagać dzieciom w rozwiązywaniu własnych konfliktów;

—    pomagać zrozumieć, jak radzić sobie ze wstydem oraz w jaki sposób przeżywanie wstydu i zażenowania utrudnia życie.

A. Kołodziejczyk (1991) przedstawia program edukacyjny dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, zmierzający do prawidłowego kształtowania ich osobowości. Służyć mają temu trzy bloki tematyczne: 1) pozytywny obraz samego siebie, 2) umiejętności porozumiewania się oraz 3) rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji.

Ćwiczenia w ramach pierwszego bloku uczą rozpoznawania własnych i cudzych uczuć, ich wyrażania, dostrzegania mocnych stron, widzenia różnic i podobieństw między ludźmi. Dziecko ma okazję zwiększyć poczucie własnej wartości, przeżyć sukcesy w kontaktach z kolegami i dorosłymi, usłyszeć, że jest z jakiegoś powodu łubiane, pozbyć się myśli o swojej nieatrakcyjności.

Drugi blok ćwiczeń pozwala nabyć umiejętności skutecznego porozumiewania się. Dzięki temu uczniowie mogą lepiej wpływać na swoje życie i otoczenie, decydować o relacjach z rówieśnikami, rodzicami i innymi dorosłymi. Proponowane tu ćwiczenia są związane z przynależnością do grupy (rodziny, klasy, grupy koleżeńskiej), z regułami współżycia ze sobą i budowania udanych relacji z innymi, szukania możliwości emocjonalnego wsparcia. Dzieci uczą się też, jak w sposób otwarty mówić o tym, co czują, czego potrzebują i czego chcą od innych.

Blok trzeci zawiera ćwiczenia, które uczą rozstrzygania problemów i podejmowania odpowiedzialnych decyzji.

147