99

Samuel Beckett (1906-1989)

-    irlandzki pisarz, twórca teatru absurdu, autor dramatów, w których sięga! po groteskę, absurd, alegorię. Do (ego najsłynniejszych dramatów należy Czekając na Godota, a także Końcówka, Szczęśliwe dni. Laureat literackiej Nagrody Nobla z 1 969 roku.

Bertold Brecht (1898-1956)

-    niemiecki dramaturg, reżyser, poeta; jego twórczość ma charakter buntowniczy. Twórca teatru epickiego. Dramaty: Opera za 3 grosze, Matka Courage i jej dzieci, Kariera Artura Ui.

Albert Camus (1913-1960)

- francuski pisarz, eseista i filozof, przedstawiciel egzysten-cjalizmu, laureat literackiej Nagrody Nobla z 1 957 roku. Wyraziciel światopoglądu, który w centrum zainteresowania stawia istnienie człowieka; w swoich utworach pytał o sens świata i cierpienia, rozważał zagadnienia dobra i zła. W czasie II wojny światowej związany z ruchem oporu, wielki humanista współczesnych czasów. Dzieła: esej Mit Syzyfa, powieści: Obcy, Dżuma, Upadek, esej filozoficzny Człowiek zbuntowany.

Friedrich Durrenmatt

(1921-1990) - szwajcarski dramaturg, reżyser, teoretyk teatru. Krytykował zjawiska społeczne drugiej połowy XX wieku, sięgał po tragikomedię, groteskę, parodię i farsę. Dramaty: Romu/us Wielki, Wizyta starszej pani, Fizycy.

Eugene Ionesco (1909-1994' - dramaturg francuski, przedstawiciel teatru absurdu. Jego twórczość charakteryzuje satyra, groteska, parodia, czarny humor, fantastyka. Dramaty: Łysa śpiewaczka, Lekcjo, Krzesła, Król umiera.

Terminy literackie i pojęcia

behawioryzm kierunek psychologiczny ukształtowany w Stanach Zjednoczonych, zakładający, że środowisko kształtuje psychikę ludzką; behawioryzm wywodzi się z naturalizmu, eksponującego zwierzęcą naturę człowieka; techniką tą posłużył się Tadeusz Borowski w opisywaniu świata obozów koncentracyjnych; w Opowiadaniach charakteryzował więźniów, prezentując ich wypowiedzi i powierzchowne reakcje, a nie myśli i odczucia

dramat groteskowy - odmiana dramatu ukazująca rzeczywistość zdeformowaną, nierealną, udziwnioną i absurdalną tak dalece, że aż śmieszną; przykłady: Tango Sławomira Mrożka, Kartoteka Tadeusza Różewicza (por. rozdziały Teatr i dramat oraz Literatura współczesna - lektury)

everyman - człowiek-każdy; typ bohatera bez określonego wieku, nazwiska i wyglądu, co w założeniu ma sugerować, że może kryć się pod nim każdy z nas; przykłady: Proces Frania Kafki, Kartoteka Tadeusza Różewicza

katastrofizm generacyjny - termin używa-w kontekście pokolenia Kolumbów; przeczuci że to właśnie tej generacji młodych ludzi prze dzie złożyć - na ołtarzu ojczyzny - własne życ e najbardziej widoczny w wierszach KrzysiM"-' Kamila Baczyńskiego: Z głową na karabinie, historia i Pokolenie literatura emigracyjna - twórczość pisarzy, którzy podjęli decyzję o pozostaniu poza krajem na wieść o rozstrzygnięciach konferencji jałtańskiej, ustalającej nowy porządek polityczny Europy; zaliczyć możemy do nich między innymi: Witolda Gombrowicza, Józefa Wittlina, Kazimierza Wierzyńskiego, Józefa Mackiewicza, Józefa Czapskiego, Jana Lechonia, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Mariana Homara; kolejne fale emigracji przypadły na lata 1956, 1968, 1970 i 1981

literatura faktu - proza z pogranicza artystycznej wypowiedzi i historycznego dokumentu; charakteryzuje się rezygnacją z odautorskiego komentarza i oddaniem głosu świadkom relacjonowanych zdarzeń; przykłady: Zofia Nałkowska, Medaliony; Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem

neoklasycyzm początki nurtu, polegającego na odnowieniu starożytnych reguł, zasad i gatunków klasycznych, sięgają poezji Leopolda Staffa; jego przedstawiciele (Zbigniew Herbert, Jarosław Marek Rymkiewicz) szukają inspiracji twórczych w motywach mitologicznych i dokonują reinterpretacji mitów, czyli odkrywają ich nowe sensy

nowomowa - nazwa wprowadzona przez George'a Orwella w antyutopii Rok 1984, oznaczająca język podporządkowany totalitarnej tyranii i tym samym zafałszowujący rzeczywistość; zjawisko nowomowy, specyficznej konwencji języka propagandy i mass mediów, przeniknęło do mowy codziennej, zakłócając przekazywanie informacji

poezja lingwistyczna - jeden z charakterystycznych dla współczesnej poezji nurtów, ukształtowany na przełomie lat 50. i 60.; przedstawiciele: Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Bal-cerzan; autorzy skupiają się na eksperymento-v/aniu materią języka i rozrachunkami z konwencjami mowy; badają chaotyczność języka potocznego, próbują naśladować mechanizmy patologii językowej (przejęzyczenia, zakłócenia itp.); poezja lingwistyczna bawi się słowami, wykorzystuje dowcip językowy w ce-iu przedrzeźniania przestarzałych form języka mówionego

pokolenie apokalipsy spełnionej określe-nie używane w odniesieniu do pokolenia Kolumbów, które znalazło się w centrum dantejskiego piekła, jakim była II wojna światowa pokolenie bruLionu — nazwa wywodzi się od czasopisma literackiego i kulturalnego ukazującego się w latach 1986-1999, którego redaktorem naczelnym był Robert Tekiela; członków tego ugrupowania łączyła nowa sytuacja społeczna, w której tradycja modelu społeczeństwa podziemnego, zapoczątkowana w latach 80. przez ruch Solidarności, wyczerpywała się stopniowo i zamieniała w rzeczywistość wczesnego kapitalizmu; szokowali oni swą wulgarnością, satanizmem i anarchizmem; przedstawiciele: Marcin Świetlicki, Jacek Podsiadło, Miłosz Biedrzycki, Marcin Baran

pokolenie Kolumbów - pierwsze pokolenie Polaków urodzonych w wolnej ojczyźnie po 123 latach zaborów, wychowane na tradycjach romantycznych i chrześcijańskich, które dramatycznie zmagało się z apokaliptyczną rzeczywistością II wojny światowej; określenie zaczerpnięto z powieści Romana Bratnego Kolumbowie rocznik 20; przedstawiciele: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Wacław Bojarski, Zdzisław Stroiński, Andrzej Trzebiński oraz bohaterowie powieści dokumentalnej Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec - Zośka, Rudy, Alek

pokolenie Nowej Fali nazwa pokolenia urodzonego w ostatnich latach wojny bądź niedługo po jej zakończeniu, którego debiut przypadł pod koniec gomułkowskiej małej stabilizacji; obce im były doświadczenia wojny, jednak głęboko przeżywali wydarzenia marca 1968 roku; przedstawiciele: Ewa Lipska, Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Ryszard Krynicki

pokolenie Współczesności - generacja pisarzy i krytyków, która zaznaczyła swą obecność w polskim życiu literackim około roku 1956; nazwa pochodzi od tytułu pisma literackiego; oprócz daty debiutu twórców indywidualistów łączył optymizm, wiara w to, że nadchodzi socjalizm z ludzką twarzą, że wreszcie, po „nocy" stalinowskiej, mogą nieskrępowanie wyrażać swoją wyobraźnię, kreować prywatne światy; inaczej zwane pokoleniem '56; przedstawiciele: Zbigniew Herbert, Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll, Jerzy Harasymowicz

postmodernizm - nazwa ruchu artystycznego i intelektualnego rozwijającego się od początku lat 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych, a potem w całej Europie Zachodniej; za datę początkową uznaje się między innymi dzień