9 (613)

250 ANDRZEJ TOMCZAK

służbą kosztowało rocznie 805 fl. 16 gr³³. Wspomnianą już ordynacją z r. 1586/7 częściowo sprawę utrzymania sekretarzy uregulowano. Odtąd z 16 przewidzianych 8 miało otrzymywać wynagrodzenie razem z całym dworem. Wysokość rocznej pensji wynosiła dła całej tej ósemki po fl. 360, poza tym dostawali strawnego po 208 fl. i zamiast siana i owsa po 150 lub 100 fl. Pozostałych 8 sekretarzy miało swe wynagrodzenie pobierać z różnych dochodów skarbowych i w różnej wysokości „podług łaski KJM”

Poza pensją stałą i strawnym wypłacanym podczas pobytu na dworze, otrzymywali również sekretarze diety przy wszelkich wyjazdach podejmowanych na zlecenie królewskie. Wysokość ich bywała znaczna. Soli-kowslci jadąc w kwietniu 1567 r. do Prus dostał 100 talarów⁰⁷, takąż sumę Zamoyski mianowany członkiem komisji do przejęcia skarbu przez nowego podskarbiego w r. 1569 i w tym charakterze wysłany z Knyszyna do Krakowa ^{1 2 3 4 5 6}.

Wysłużonych sekretarzy spotykały i nadania w ziemi. Przykładem może być Trojan Prowana, sekretarz kolejno Bony, Zygmunta I i Zygmunta Augusta, który w r. 1558 dostał „iure feudi” wieś Łętkowice w Pro-szowskiem ^3B.

Trzeba wreszcie zwrócić uwagę, że otrzymywane w różny sposób wynagrodzenie sekretarzy ze skarbu nie było jedynym źródłem ich utrzymania. Sekretarzami mianowano bowiem jeszcze w tym czasie w dużej liczbie duchownych zaopatrzonych w różne beneficia kościelne. Wielu z nich posiadało tylko niższe święcenia i wracało po pewnym czasie do stanu świeckiego, inni na wyższe święcenia decydowali się dopiero po dłuższej służbie w kancelarii^G0. Niektórzy kanclerze — według świadectwa Heidensteina takim był właśnie Zamoyski — szczególnie dbali, by zatrudniać osoby posiadające skądinąd wystarczające dochody i w ten sposób ograniczać pobieranie w kancelarii różnego rodzaju bibaliów.

Niemniej owe bibalia były zapewne nie ostatnim źródłem dochodu sekretarzy. Fakt ich pobierania był powszechnie znany i tolerowany, sami zaś zainteresowani nie krępowali się o nie przymawiać. Charakterystycznym może tu być list Nideckiego do Kromera pisany w końcu 1569 r.: „Ci, którzy z Prus łaski dworzan pozyskać sobie zamierzają, przesyłają im albo srebro, albo materie, albo inne metale albo bursztyny, innym razem wina francuskie lub aromaty egzotyczne, wreszcie czasem pierniki albo łososie zamarynowane. Jeżeli takie obyczaje u tych, co o łaski i życzliwość się ubiegają, jakież według twego zdania, Kromerze, byłyby tych obowiązki, którzy mają długi wdzięczności? Zaiste powi-nienneś na przyszłość się starać, aby listy Twe, ile razy do mnie piszesz, nie tyle lampą, jak raczej złotem, srebrem i tym podobnymi rzeczami zalatywały” ^ei.

Ogólnie stwierdzić należy, że stanowisko sekretarza należało do intratnych. Niemniej wielu z nich podczas wykonywania swej służby znajdowało się nieraz w trudnościach finansowych. Sama służba wymagała bowiem i pewnych nakładów, a pensje rzadko były wypłacane regularnie, często też ustanowienie ich następowało dopiero kilka lat po nominacji na sekretarza ^{7 8 9 10 11}.

Urząd kanclerza uchodził za jeden z najbardziej dochodowych w XVI stuleciu. Roczne uposażenie pieczętarzy zapisane na żupach wielickich wynosiło na przełomie XV i XVI w.: kanclerza fl. 74, podkanclerzego fl. 140 ^e3. Nie było to dużo, choć i inni najwyżsi urzędnicy państwowi nie otrzymywali więcej. Sumy tej nie podwyższono i w drugiej połowie XVI w^r. ^G4, wytworzyła się więc taka sytuacja, że pensje sekretarzy wynosiły więcej niż zwierzchnika kancelarii. Tę pewną nienormalność usuwano w ten sposób, że poczęto wyznaczać poszczególnym kanclerzom in-dywddualne pensje w wysokości, jak się zdaje 1000'fl. rocznie. Wiadomo w⁷ każdym razie, że taką właśnie pensję otrzymywali w pierwszej po-

1

³⁵    Wykaz urzędów i służby... wyd. St. Kutrzeba, s. 394.

2

³⁶    Archiwum w Toruniu: XIII, 8, f. 95—96v. Te różne pensje zapisywano najczęściej na ciach lub na żupach.

3

   Materiały, s. 130. Kwoty te mogły być jeszcze znaczniejsze zależnie od wagi poselstwa i odległości: Karnkowski, wielki sekretarz otrzymał 7.III.1564 r. „pro itinere in legatione ad Imp. Mtem fl. 400”. Ibidem.

4

   Materiały, s. 144.

5

⁵³ Bibl. Czart.: TN 69, f. 807. Podobnie Zamoyski za czasów swego sekretar-stwa dostał dożywocie na Witkowie. •— K. Ilartlcb, Biblioteka Zygmunta Augusta, Lwów 1928, s. 102.

6

«o Przykładem pierwszych może być Jan Kochanowski, drugich — Andrzej Patrycy Nidccki.

7

K. Morawski, Andrzej Patrycy Nidecki..,, s. 139. O braniu darów⁷ w na

8

turze przez sekretarzy świadczą również pewne fragmenty testamentu Nideckiego. Pisał on mianowicie 8.V.1573 r.: „Długi, jeśliby się które słuszne a dowodne pokazały, (żeby) popłacone beły, których ja teraz więcej nie wiem, jedno iżem przed

9

10 lat Dorocie Tomaszowej rajczyniej na Kleparzu winien beł, zda mi się, fl. 7 za on rostruchanik srebrny z wieczkiem... Alem jej potym wyjednał dwa kroć list

10

pargaminowy z Kancelaryjej KJM, o który mnie prosiła. A w⁷szakże jeśliby się przedsię-zapłaty upominała, tedy jej zapłacić” (Ibidem, s. 185). W innym zaś miejscu: „Montelupiemu też i Soderinom w Krakowie winno się bez mała zawżdy cokolwiek za potoczne rzeczy, ale się zawżdy w rok pospolicie rachujem, część płacąc a część strącając za to, co im się też w Kancelaryjej służy w tych potrzebach” — Ibidem.

11

Solikowski, który służbę rozpoczął w r. 1564, otrzymał pensję w r. 1569 (Materiały s. 158), a Nidecki, sekretarz od r. 1560, dopiero w r. 1571 — K. Morawski, Andrzej Patrycy Nidecki... s. 151.

⁸³ E. Nowicki, Studia..., s. 128.

⁰⁸ AGAD: ASK HI, 2, f. 88.