amat urz kr126

mów dochodzących z obwodu antenowego (zakłócenia atmosferyczne, przemysłowe, szumy kosmiczne), szumów własnych odbiornika pochodzących z lamp stopni wstępnych, a także od szerokości wstęgi częstotliwości odbiornika i wzrasta przy jej zwężeniu. Przy odstępie sygnału od szumów w stosunku 3 :1 możliwe jest jeszcze przeprowadzenie skutecznej łączności amatorskiej.

Współcześnie budowane odbiorniki komunikacyjne wysokiej klasy odznaczają się bardzo małym poziomem szumów własnych układu wzmacniającego. Poziom tych szumów jest niejednokrotnie znacznie niższy od poziomu szumów kosmicznych przejmowanych przez antenę odbiorczą. Cechę tę osiąga się przez stosowanie bezszumnych lamp wzmacniających we wstępnych stopniach odbiornika (nowoczesne pen-tody telewizyjne, a nawet układy z triodami), stopni przemiany częstotliwości o małych szumach (wykorzystanie pentod i podwójnych triod), obwodów strojonych o dużej dobroci cewek i małych stratach kondensatorów i wreszcie przez precyzyjne dopasowanie poszczególnych stopni między sobą, a przede wszystkim dopasowanie anteny i obwodu wejściowego.

Ze względu na bardzo małą szerokość amatorskich zakresów częstotliwości konieczne jest rozszerzenie poszczególnych pasm na całą skalę odbiornika. Ułatwia to w poważnym stopniu dostrojenie odbiornika do

Rys. 14-1. Charakterystyka selektywności odbiornika

stacji nadawczej w warunkach tłoku w „eterze”. Dostrojenie to uzyskuje się zazwyczaj na drodze elektrycznej przez odpowiednią konstrukcję obwodów strojonych. Można też rozszerzać zakresy stosując przekładnie mechaniczne. Z takim rozwiązaniem można się spotkać najczęściej w odbiornikach komunikacyjnych produkcji fabrycznej, przewidzianych do pracy w szerokim zakresie fal krótkich, a nie tylko w pasmach amatorskich. Rozszerzenie zakresów umożliwia dokładne wyskalowanie odbiornika pod warunkiem zachowania dużej stabilności mechanicznej i elektrycznej układu. W bardzo wygodny sposób osiąga się rozszerzenie zakresów w odbiornikach z podwójną przemianą częstotliwości.

Odbiornik krótkofalowy powinna cechować wysoka stałość częstotliwości odbieranych w czasie. Dlatego też elementy układu wpływające na zmiany częstotliwości roboczej, np. generator, zasilane są stabilizowanymi napięciami przy wykorzystaniu cieplnie kompensowanych podzespołów, a napięcie automatycznej regulacji wzmocnienia często nie jest doprowadzane do stopnia przemiany.

Stałość odbieranych częstotliwości nie powinna sic zmieniać również po wielokrotnej zmianie zakresów.' Ten sam sygnał odbierany powinien się pojawiać po każ.dym powrocie przełącznika na poprzednie miejsce skali odbiornika. Warunek ten stawia wysokie wymagania dla kontaktujących sprężyn przełącznika (duży nacisk sprężyn, pewny styk, solidne wykonanie mechaniczne).

Drugim po czułości i równie ważnym parametrem odbiornika jest jego selektywność, czyli zdolność wyróżnienia sygnału użytecznego spomiędzy wszystkich sygnałów, jakie dochodzą do wejścia odbiornika. Selektywność zależy od liczby obwodów strojonych odbiornika i ich dobroci. Ocenia się ją na podstawie tzw. krzywej selektywności (rys. 14-1), określającej stosunek wejściowego napięcia odbiornika w rezonansie do wejściowego napięcia poza rezonansem, przy stałym napięciu lub mocy wejściowej odbiornika. Stosunek obu napięć wyraża się zwykle w decybelach. Szerokość odbieranego pasma jest określana z krzywej selektywności zwykle dla wzrostu tłumienia częstotliwości pozarczonansowych o 6 dB i 20 dB.

W łączności telegraficznej minimalna szerokość pasma dla tłumienia 6 dB powinna wynosić 150 Hz, natomiast w łączności fonicznej — ponad 2000 Hz. Z tego względu w odbiorniku krótkofalowym znajduje się zwykle urządzenie do regulacji szerokości wstęgi odbieranych sygnałów. Teoretycznie krzywa selektywności odbiornika powinna przypominać prostokąt o szerokości równej szerokości pasma sygnału odbieranego. Prawidłowy kształt krzywej selektywności, szczególnie dla najwęższej wstęgi (telegrafia), uzyskuje się za pomocą skomplikowanych na ogół układów w postaci filtrów kwarcowych, mnożników dobroci (Q-multi-plier) itp.

Selektywność wypadkowa odbiornika z przemianą częstotliwości zależy w głównej mierze od selektywności wzmacniacza pośredniej częstotliwości, a w mniejszym stopniu od wstępnego wzmacniacza w.cz. W'przypadku odbiorników z przemianą częstotliwości ważna jest wielkość tłumienia sygnałów częstotliwości lustrzanych. Duże tłumienie tych częstotliwości osiąga się przez stosowanie selektywnych obwodów wejściowych, dużą częstotliwość pośrednią itp. Najprościej zagadnienie to bywa rozwiązywane w odbiornikach z podwójną przemianą częstotliwości.

Dla odbioru telegrafii niemodulowanej A 1 stosuje się w odbiorniku krótkofalowym pomocniczy układ przekształcający przerywaną falę nośną na akustyczne znaki telegraficzne. W odbiornikach bezpośredniego wzmocnienia z reakcją uzyskuje się właściwy punkt pracy przez zwiększenie reakcji poza punkt wzbudzenia oscylacji. Przestrojenie odbiornika po obu stronach odbieranej częstotliwości daje w wyniku ton akustyczny o różnej wysokości (odbiór dwusygnałowy). W układach wyższej klasy z przemianą częstotliwości stosuje się do odbioru telegrafii niemodulowa-nej dodatkowy generator pomocniczy, tzw. BFO. pracujący z częstotliwością zbliżoną do pośredniej częstotliwości odbiornika. Interferując

249