amat urz kr048

Jedną z mało zakłócających metod manipulacji jest zastosowanie tzw. przekaźnika elektronowego w postaci układu z rys. 4-6. Obwód manipulowany, włączony jest tu w szereg z lampami przekaźnika, przy czym liczbą równolegle połączonych lamp określa prąd w obwodzie manipulacji. Obwodem manipulowanym w tym systemie są najczęściej wszystkie siatki ekranujące stopni pośrednich nadajnika. Za pomocą klucza zwiera się napięcie polaryzujące siatki sterujące lamp zaworowych praktycznie bezprądowo, a więc iskrzenie na stykach sprowadzone jest do minimum.

Kształt sygnału formuje się przez odpowiedni dobór wartości oporników i kondensatorów w obwodzie siatki sterującej przy użyciu odpowiedniego przełącznika.

Innym układem służącym do dowolnego formowania przedniego i tylnego czoła impulsu sygnału jest układ przedstawiony na rys. 4-7.

RęgjUiąa aoła imp. sygnału

fagutacja tylu | imp. sygnału

Rys. 4-7. Układ manipulacji z lampą szerego-

Wykorzystuje się w nim również lampę zaworową, włączoną zwykle w szereg z lampą generatora sterującego, lub któregoś ze stopni pośrednich nadajnika. Obwód siatki sterującej zasilany jest poprzez dwa potencjometry połączone w szereg z diodami germanowymi. Potencjometrem P₍, ustala się czas narastania sygnału, a więc przednią krawędź, potencjometrem Pi, — czas gaśnięcie impulsu, a więc jego tylne zbocze. Klucz, podobnie jak w układzie poprzednim pracuje w obwodzie praktycznie bezprądowym, a więc bez szkodliwego iskrzenia.

Dość powszechnym zniekształceniem sygnału powstającego w wyniku manipulacji jest chwilowa zmiana częstotliwości w momencie narastania impulsu, powodująca charakterystyczne „piukanie” w odbiorniku, tzw. chirp.

Ton sygnału ustala się dopiero przy dłuższym znaku ciągłym; jest to zjawisko charakterystyczne dla manipulacji samego generatora sterującego jakimkolwiek prostym sposobem. Szczególnie silnie występuje ono przy stosowaniu generatora pracującego przy słabym sprzężeniu, na progu wzbudzenia drgań. Dużą rolę odgrywa tu także oporność wewnętrzna zasilacza dostarczającego napięcia anodowego dla stopnia VFO. Okres zmiany częstotliwości sygnału jest na ogół współmierny z czasem trwania najkrótszego sygnału (kropki). Pogarsza to bardzo czytelność sygnałów, szczególnie przy większych szybkościach telegrafowania. W związku z tym w szeregu układów manipulacji widoczne są tendencje zapewnienia ciągłej pracy generatora przez przerywanie obwodów w stopniach pośrednich nadajnika, lub stosowanie innych metod kluczowania różnicowego, przestrajania VFO w granicy pewnej dewiacji itp.

Dokuczliwe te zniekształcenia mogą wystąpić także przy stosowaniu generatorów kwarcowych, w których wykorzystywane są słabo oscylujące płytki (np. wskutek nieprawidłowego szlifowania). Na ogół jednak, w praktyce kluczowanie tego typu generatorów zapewnia dobrą jakość tonu, dzięki prostocie zalecane jest do stosowania przede wszystkim w prostych nadajnikach.

Manipulację amplitudy w małych nadajnikach przeprowadza się bezpośrednio kluczem, natomiast w nadajnikach większej mocy — nieodzowne jest stosowanie przekaźnika pomocniczego. Odnosi się to także do wszelkiej manipulacji w układach, w których klucz nie może być włączony od strony ziemi. Wykorzystanie przekaźnika w obwodzie wysokiego napięcia stwarza lepsze warunki bezpieczeństwa pracy, ponieważ w obwodzie klucza telegraficznego mamy do czynienia jedynie z napięciem baterii przekaźnikowej (kilkadziesiąt woltów napięcia stałego). Dobór odpowiedniego pod względem konstrukcyjnym przekaźnika manipulującego uzależniony jest od własności elektrycznych kluczowanego obwodu. Przy niewielkich prądach włączanych i niewielkich napięciach stosuje się zazwyczaj polaryzowane przekaźniki telegraficzne. Dzięki precyzyjnej konstrukcji (minimalny czas przeskoku kotwicy między stykami około 1 ms). Zapewniają one doskonalą manipulację, są jednak dość kosztowne. Posiadają najczęściej tylko jedną sprężynę przełączającą zc stykami o małej obciążalności prądowej. W obwodach o dużej mocy zasilania (znaczne prądy i napięcia) stosuje się przekaźniki podobne w konstrukcji do telefonicznych, o masywnych i wytrzymałych napięciowo stykach sprężyn. Przekaźniki te odznaczają się przy tym niewielką bezwładnością w działaniu, co umożliwia manipulację telegraficzną z dużą szybkością. Oczywiście, w porównaniu z przekaźnikami polaryzowanymi szybkość graniczna pracy tych masywnych przekaźników jest znacznie mniejsza.

Jak już poprzednio wspomniano, manipulacja w nadajniku amatorskim może być realizowana w jednym lub w wielu stopniach jednocześnie. Stosowane są następujące rodzaje kluczowania:

—    anodowe; polega ono na przerywaniu obwodu zasilania od strony anody lub od strony katody lampy,

—    siatki czynnej; polega ono na zmianach napięcia polaryzacji siatki,

siatki ekranowej; polega ono na przerywaniu dodatniego napięcia zasilającego ekranu w tetrodach i pentodacb.

Wygodne ze względu na BK kluczowanie generatora sterującego nie zawsze może być stosowane. Wymaga bowiem bardzo starannego opracowania układu manipulacji, gdyż w przeciwnym razie jakość tonu sygnału ulega pogorszeniu i występują zmiany częstotliwości podczas kluczowania.

Stosując odpowiednio skonstruowany ekranowany generator sterujący można pracować systemem BK także przy stale włączonym generatorze. W⁷ konstrukcji takiego VFO powinno się uwzględniać bardzo staranne ekranowanie układu generatora pracującego zwykle z niewielką mocą, przy niskim napięciu anodowym. Częstotliwość pracy wybiera się w granicach 1750-r- 1900 kHz.