ahomoludens2

później dwukrotnie jeszcze przerabiałem to przemówienie, najpierw dla wykładów w Zurychu i Wiedniu (1934), potem dla wykładu w Londynie (1937), nadałem mu tytuł: Zabawowy element kultury, tj. The Play Element of Culture. Za każdym razem chciano z tego, co powiedziałem, zrobić „ w kulturze": „mi Culture“ i za każdym razem ponownie skreślałem przy-imek i znowu przywracałem dopełniacz. Szło mi przy tym nie o to, jakie miejsce zajmuje zabawi pomiędzy pozostałymi zjawiskami kulturalnymi, lecz o to, jak dalece sama kultura ma charakter zabawy. Chodziło mi o to — a dotyczy to również tego szeroko zakrojonego studium — żeby pojęcie zabawy stało się, jeśli wolno mi się tak wyrazić, częścią składową pojęcia kultury.

' Zabawa traktowana jest tutaj jako zjawisko kulturowe, a nie — a przynajmniej nie przede wszystkim — jako funkcja biologiczna. Stosuje się tu wobec niej środki właściwe dla nauki o kulturze. I będzie można stwierdzić, że — o ile tylko było to możliwe — nie posługuję się psychologiczną interpretacją zabawy, jakkolwiek ważna byłaby taka interpretacja, oraz że w nader ograniczonej mierze stosuję etnograficzne pojęcia i objaśnienia, nawet tam, gdzie przytaczać muszę fakty etnograficzne. Tak np. raz jeden tylko spotka się tu wyrażenie: „magiczny", a wyrażeń takich jak mana i im podobne nie ma wcale. Gdybym ujął przeprowadzone przeze mnie dowody w tezy, jedna z nich brzmiałaby: etnologia i spokrewnione z nią nauki kładą zbyt mały nacisk na pojęcie zabawy.

W chwili gdy przekazuję tę książkę do rąk czytelników, ogarnia mnie obawa, iż wielu spośródmch, mimo całej włożonej w nią pracy uznać ją może za niewystarczająco udokumentowaną improwizację. Ale taki to już los autora, pragnącego traktować o zagadnieniach kultury, iż musi niekiedy zapędzać się w niejedną dziedzinę, której dostatecznie nie opanował. Wykluczone było dla mnie wypełnianie dopiero wszystkich luk mojej wiedzy, lekko też potraktowałem sprawę udokumentowania każdego szczegółu odpowiednim cytatem. Rzecz przedstawiała się dla mnie tak: pisać teraz albo nie pisać wcale. Pisać o czymś, co leży mi na sercu. A więc napisałem.

Lejda, 15'czerwca 1938

J. Huizinga