Bałucki,GR,DO3

filozoficznej zadumy i ambitny artystycznie Szpital wariatów i parę lat późniejsza Profesorka, przypominają swą problematyką Stiaczkę Żeromskiego.

W roku 1 899 starzejący się i zgorzkniały Bałucki publikuje powieść satyryczną „z kluczem" pt. Pamiętnik Munia, w której ustosunkował się do rewolucji w sztuce i w obyczajach, dokonujących się w Krakowie za sprawą Stanisława Przybyszewskiego i jego satelitów. Analiza dorobku powieściowego Bałuckiego stanowi przekonujący dowód na to, że nieprawdziwe jest stwierdzenie dotyczące poglądu o „balucczyźnie”.

Po roku 1880 wciąż pozostał pisarz wiemy swoim antypatiom i nie zaprzestał krytyki szlachty, kleru itp., to jednak wśród jego utworów nie znajdujemy już tekstów takich, jak O kawał ziemi, czy Byle wyżej, lansujących bohaterów pozytywnych typu Szmidta, bezkompromisowych realizatorów ideałów pozytywistycznych. Bałucki - doskonale zorientowany w specyfice rzeczywistości galicyjskiej - usiłował nadal realizować swój program dydaktyczny w duchu haseł organicznej pracy, demokratycznych poglądów społecznych i patriotyzmu. Nie opuściła go nigdy wiadomość wypełnianej przez powieści misji wychowawczej wobec najszerszych kręgów społecznych. Pogląd ten wywierał niekorzystny wpływ na kształt artystyczny jego utworów epickich. Podstawowa część dorobku epickiego pisarza, i to wymaga podkreślenia, podejmuje autentyczne problemy społeczne, polityczne, ekonomiczne i że cechuje się żywym patriotyzmem. Pogardliwy termin „bałucczyzna” na pewno nie może być użyty dla kwitowanego charakteru i wagi problemów interesujących Bałuckiego - epika.

BAŁUCKI KOMEDIOPISARZ

Debiutował Bałucki Polowaniem na męża w roku 1865. Druga jego komedia, Radcy pana radcy, napisana w 1869 r. jest tekstem dosyć osobliwym i jakby wewnętrznie przełamanym. Poważna problematyka całkowicie ustępuje miejsca banalnej intrydze i drobnym konfliktom obyczajowym, a intryga, splątana na zasadzie przypadków nie bawi i nie imponuje swym kunsztem. Po wydaniu Na łonie natury (1871) i Pracowitych podróżniaków (1871) Bałucki pisze Emancypowanie. Czujny obserwator uważa za słuszne wypowiedzieć się w głośniej wówczas kwestii emancypacji kobiet. Zarzucić można Bałuckiemu konserwatyzm w poglądach na emancypację; świadczyć może o tum wybór bohaterki demonstrującej w karykaturalny sposób rozumienie hasła samodzielność i równouprawnienie kobiet. W osobie panny Howard Bolesław Prus stworzył karykaturalny portret emancypantki i pokazał wszystkie negatywne skutki i złe rozumienie emancypacji.

Wyraźne wkroczenie na teren problematyki społecznej widać w Komediach oświatą. Napisana roku 1876, podejmuje jeden z naczelnych problemów epoki związanych z programem pozytywizmu: sprawę oświaty ludu, a który to pogląd autor wyraził jednoznacznie: akcja oświaty dla wsi w ówczesnym wydaniu jest zupełnym niewypałem, prowadzi do bałamucenia chłopców i stwarzania pozorów. Rok 1879 przyniósł Krewniaków. W tej trzyaktowej komedii Bałucki nie podejmuje wprawdzie istotnych problemów społecznych czy ideowych, poprzestając na satyrze moralnej i obyczajowej, staje się krytykiem wad ludzkich. Komedia jest pisana w konwencji staroświeckiej - szkołą Fredry zalatują nie 1ylko znaczące nazwiska, chwyt ulubiony przez Bałuckiego, cała konstrukcja bardzo zręcznej intrygi, pełnej niespodzianek i nagłych zwrotów.

Wierność ideologii rodzajem konserwatyzmu. Krewniaki po artystycznie niezbyt udanych Radcach pana radcy, Komediach z oświatą Emancypowanych prezentują już ten poziom, tę swobodę konstrukcji scenicznej intrygi i charakterystyki postaci, które przy całej swojej staroświeckości będą mocną stroną pisarstwa Bałuckiego i zapewnią mu jako autorowi komedii zasłużoną popularność. Bałucki w przeciwieństwie do Zapolskiej konstruował swoje utwory w sposób bardzo staroświecki. Staroświecka była budowa intrygi, pewna umowność sytuacji i scenicznych perypetii, schematyzm roli zakochanych par w rozwiązywaniu konfliktu, schematyzm bohaterów, scharakteryzowanych najczęściej z góry przez swe znaczące nazwiska. Zapolska natomiast posługiwała się zdobyczami nowoczesnego dramatu, który przeszedł przez szkołę naturalizmu. Świadomie rezygnowała z kunsztownej intrygi na rzecz życiowego prawdopodobieństwa sytuacji dramatycznej. Rezygnowała też niemal całkowicie ze schematu typów na rzecz indywidualnych charakterów, wyposażonych w rozbudowaną motywację psychologiczną; tego wszystkiego u Bałuckiego nie było. W roku 1880 napisał Sąsiadów. Ta komedia podejmuje obsesyjnie nurtujący pisarza problem społecznej roli i społecznej sytuacji szlachty oraz jej stosunku do roli i społecznej sytuacji szlachty oraz jej stosunku do magnaterii. Środowisko szlacheckie scharakteryzował jako, po pierwsze, składające się z ludzi głupich, po drugie - nieodpowiedzialnych, po trzecie - niegospodarnych, po czwarte wreszcie - próżnych. Sąsiedzi stanowią kolejnych dowód na to, iż wszelkie oskarżenia ferowane wobec Bałuckiego, że jako komediopisarz nie podejmował problemów o większym ciężarze gatunkowym, są pozbawione uzasadnienia.

Rok 1890 przynosi doskonale napisaną komedię pt. Klub kawalerów, rok 1892 to wydanie Flirtu. W tym samym roku napisał Bałucki Kilińskiego, rok 1894 przyniósł Bajki (to jest tytuł dramatu), zaś ostatnim tekstem przeznaczonym na scenę była Ciepła wdówka (1895).

Pogląd, iż Bałucki to przede wszystkim pisarz mieszczański, także okazuje się nieprawdziwy. Wiele komedii podejmuje tematykę związaną ze środowiskiem szlacheckim i arystokratycznym: w nich szuka autor Sąsiadów