BN8

XCIV WSPOMNIENIA O CZECHOWICZU

Czechowicza w Wydawnictwie Lubelskim świadczyło, że sprawa tej poezji nie dojrzała jeszcze do nowego rozpatrzenia.

Sprawa Czechowicza wypłynęła jednak na innej fali — fali wspomnień. Jedną z pierwszych jej pozycji były Ballady pized burzą Wiesława Szymańskiego¹, z obszernym szkicem poświęconym Czechowiczowi i poetom jego kręgu. Szkic ten, oparty na materiałach publikowanych i archiwalnych, odtworzył klimat i ukazał kontekst, w jakim rozgrywała się twórczość lubelskiego poety. Wartościowa w książce Szymańskiego była próba rekonstrukcji programu poetyckiego Czechowicza i tzw. poezji czystej. O sprawie ostatniej pisał także Józef Zbigniew Białek w książce o działalności krytycznej Ludwika Frydego ².

Po Balladach przed burzą, ukazał się cały szereg pozycji częściowo lub w całości dotyczących Czechowicza. (.(.Okolica Poetów» Stanisława Czernika ³ przynosiła materiał mówiący o kontaktach Czechowicza z tym pismem i jego redaktorem, Kazimierz Andrzej Jaworski przedstawił współpracę Czechowicza z «Kameną» ⁴, a Konrad Bielski czasy wspólnej działalności w «Reflektorze» ⁵. Bardzo wiele miejsca znalazł Czechowicz w książkach jego warszawskich przyjaciół: w Portretach i zapiskach Stanisława Piętaka ⁶ i w Cyganerii Wacława Mrozowskiego ⁷, choć tę ostatnią trzeba przyjmować z pewnym krytycyzmem. Pisze się także o Czechowiczu we wspomnieniach Jalu Kurka ⁸, Jana Brzękowskiego ⁹, a szczególnie obszernie i serdecznie w Przyjaźniach i animozjach |.ma Śpiewaka¹⁰. Pierwszą zaś książką — także wspomnieniową — Lora w całości mówi o autorze nuty człowieczej, jest Stalowa tę-i :a Wacława Gralew^skiego ¹¹.

Równolegle do tego potoku wspomnień pojawiły się now^re edy-i je poezji Czechowicza — o nich osobno. Dały one okazję do nowych wystąpień poświęconych Czechowiczowi. Godny uwagi jest /.kie wstępny do wyboru wierszy Czechowicza, dokonanego przez Tadeusza Różewicza, napisany także przez autora Niepokoju¹². Uwypuklił on w Czechowiczu poetę cichej prowincji, sielskiego, mówiącego ściszonym szeptem. Takie ujęcie spotkało się ze sprzeciwem Jana Pieszczachowicza ¹³. Głos jego jest potwierdzeniem i ickawego zjawiska: poeci rówieśni lub bliżsi metryką Czechowi-i zowi oceniają jego twórczość powściągliwie, natomiast młoda generacja poetów, krytyków i badaczy literatury przyjmuje ją z większymi honorami. Pierwszych — prócz Przybosia, reprezentują Jan l.rzękowski i Zbigniew Bieńkowski, drugich — Wiesław Szymański, Jan Pieszczachowicz i Jan Witan.

Dodajmy jeszcze jedno: mało który z poetów — jak Czechowicz — stał się przedmiotem legendy literackiej, a nawet całych legend. Bogactwo i urok jego osobowości nie tylko poetyckiej, ale i ludzkiej, działają poprzez wspomnienia, przedłużają się aż po współczesność. Obok tego rozpoczęła się — prócz edytorskiej — żmudna praca poszukiwania i ocalania jego spuścizny rękopiśmiennej. Władze kulturalne rodzinnego miasta poety postanowiły powołać do życia Muzeum Józefa Czechowicza. Z ich ramienia piszący te słowna przez lat kilka zbierał materiały. Muzeum otwarte

1

   W. Szymański, Ballady przed burzą, Warszawa 1961.

2

   J. Z. Białek, Ludwik Fryde jako krytyk literacki, Kraków 1962.

3

   S. Czernik, ((Okolica Poetów», s. 72—85.

4

   K. A. Jaworski, W kręgu «Kameny», s. 72—85.

5

   K. Bielski, Most nad czasem, Lublin 1963.

6

   S. Piętak, Portrety i zapiski, Warszawa 1963, s. 60—81.

7

   W. Mrozowski, Cyganeria, Lublin 1963.

8

   J. Kurek, Mój Kraków, Kraków 1963.

9

³⁸ J. Brzęk o ws ki, W Krakowie i w Paryżu, Warszawa 1968, s. 109—112.

10

   J. Śpiewak, Przyjaźnie i animozje, s. 332—346.

11

   W. Gralewski, Stalowa tęcza. Wspomnienia o Józefie Czechowiczu, Warszawa 1968.

12

   T. R ó ż e w i c z, Z umarłych rąk Czechowicza, «Poezja» 1966, nr 6, s. 5—10; przedr. w: Wstęp do: J. Czechowicz, Wiersze wybrane, Warszawa 1967.

13

   J. Pieszczachowicz, W stronę Czechowicza, «Twórczość» 1968, nr 2, s. 53—73.