CCF20081016022

zwolenników podejścia ilościowego traktowane jako niechęć do uczeniu się skomplikowanych procedur, poznawania szczegółowych wymogów metody naukowej. Nie sądzę jednak aby było możliwe przemyślenie i przeprowadzenie interesującego badania jakościowego, bez znajomości całej procedury badawczej obowiązującej w badaniach ilościowych.

W badaniach ilościowych bowiem wciąż sygnalizuje się od czego sic odchodzi, z czego rezygnuje, nie można więc przeprowadzić tego typu badań nie wiedząc czym jest to, z czego się rezygnuje. Wydawać się nawol może, że w badaniach jakościowych potrzebna jest właśnie większii wiedza badacza, głębsza refleksja nad całym procesem badania. Badanie jakościowe wymaga bowiem krytycznego namysłu nad wiedzą już istnie jącą i pojawienia się w świadomości badacza przeświadczenia o specyfice proponowanych przez metodologię naukową metod i ich nieadekwatnośi i względem podejmowanego przez niego problemu badawczego, a także wiedzy o badaniach jakościowych w kontekście zarówno szans, jakie dują badaczowi, jak i ich słabych stron.

Niesłuszne więc wydaje się oskarżanie osób stosujących w swycli badaniach podejście jakościowe o brak kompetencji czy wiedzy metodolo gicznej. Osoby te tylko - nieusatysfakcjonowane możliwościami, jakie oferuje metoda naukowa - poszukują innych sposobów empirycznego poznawania rzeczywistości¹.

4.8. Rodzaje metod jakościowych

Wśród metod jakościowych A. Wyka wyróżnia: otwarty wywiad pogłębiony, metodę biograficzną, obserwację uczestniczącą oraz jakościn wą analizę treści². Przedstawię kolejno poszczególne metody, sygnalizn jąc możliwość ich wykorzystania do badań pedagogicznych.

4.8.1. Otwarty wywiad pogłębiony

Powinien być prowadzony z pomocą magnetofonu, dyktafonu itp. Jr.i to ważne, gdyż badacz skupiony na notowaniu odpowiedzi badanego ni* może brać czynnego udziału w toczącej się rozmowie, ponadto zarejestru wana wypowiedź pozwala na uchwycenie autentycznego języka badanegii i atmosfery w jakiej przebiega rozmowa.

Badacz przychodzi do badanego z dokładną świadomością tego co gn

11'Mije, czego chciałby się dowiedzieć, może nawet mieć wcześniej 11 u nwane pytania jednakże kolejność ich zadania zależy od kontekstu, , iio|u, który wytwarza się podczas badania. Badacz nie ustala przed iilillllcm dokładnego brzmienia pytań, natomiast wyraźnie określa ich ■I iliMiiatykę³⁰. Pytania, które formułuje badacz przed wywiadem sygna-u|i| tylko kierunki jego zainteresowań, nie stanowią jednak ram poza hi nie można wykraczać. Takie podejście do pytań, nastawienie do uh iwy badacza powoduje, iż nie jest on w stanie przewidzieć, jakie hi y (podczas rozmowy z badanym) zostaną odkryte, które wątki okażą li iicl/icj, a które mniej inspirujące dla rozmowy, co w pewnym stopniu . przesądzać o jej przebiegu. Pytania przygotowane przez badacza są

........ w podtrzymywaniu rozmowy, sygnalizują równocześnie jego

liniowanie do wywiadu, jednak nie determinują one przebiegu badali pewnym scenariuszem, propozycjami badacza, a nie żelaznymi | * nymi, którym obydwie strony muszą się bezwzględnie podporząd-t ilć,

' »lwarty wywiad pogłębiony ma formę rozmowy, w której badany 1‘H'Wndza badacza po swoim życiu”, snuje opowieść. W takiej rozmowie milka się pytań sugerujących, prowokujących czy nawet drażliwych³¹, 'miy odpowiada na nie lub nie, w dużej mierze zależy to od atmosfery • "iiroj podczas badania, od wzajemnych stosunków pomiędzy bada-¹¹ i badaczem. Badanych traktuje się bowiem podmiotowo, zakłada się, ■I odpowiedzialni za to co mówią i potrafią zdać sprawę ze swej ' Miiości, ze swego życia. Badacz nie traktuje ich odpowiedzi podej-"^(l 'Ir, nie próbuje w podchwytliwy sposób sprawdzać czy mówią pra-¹ obdarza ich pełnym zaufaniem, zakładając, iż zarówno to o czym 11, pik i to co pomijają, jest wynikiem dokonanego przez nich wyboru, i' mat badania wymaga niekiedy kilku spotkań badacza z badanym ' to opowieści badanych są długie a rozmowa dla obydwu stron i * ilijąca), należy więc jeszcze przed badaniem uprzedzić badanego, że Mil może zabrać im sporo czasu.

¹ •pisując Galtunga metodę dialogową (otwarty wywiad pogłębiony a ię często dialogiem), P. Łukasiewicz zwraca uwagę na jej pięć

¹ ki mii Iii, Wywiatl z. interpretacją fotogramów, w: Poza granicami socjologii... op.cit., s. 173.

'¹ i Uniłowska, Wywiad w badaniu zjawisk „trudnych”. Przypadek polskiej religijności, w: Poza * mli inni socjologii... op.cit., s. 157.

65

1

   Interesującym przykładem takich poszukiwań jest książka M. Karkowskiej i W. Czarneckimi

Przemoc w szkole, Kraków 1994, „Impuls”.

2

   A. Wyka, Ku nowym... op. cit.