CCF20081016026

4.8.4. Obserwacja uczestnicząca, czyli badanie przez wspólne doświadczanie

Wzorem dla obserwacji uczestniczącej są badania etnograficzne w których badacz wchodząc w określoną społeczność, żyjąc w niej, poznaje jej sposób życia, obyczaje, wierzenia, legendy. Bada tę społec/ ność z pozycji jej uczestnika, nie zaś obcego i niezaangażowanego obsei watora. Z tego powodu trafniejsze wydaje się nazywanie tej metody badaniem poprzez wspólne doświadczanie. Jej cechą charakterystyczmi jest przełamywanie dualizmu badacz-badany. Badacz chcąc poznać intc resujące go zjawisko wtapia się w nie, staje się uczestnikiem badanej społeczności, przyjmuje postawę „naiwną poznawczo”, starając się „za wiesić” na czas badań własne założenia, uprzedzenia, wcześniejszą wiedze o badanym zjawisku.

W konsekwencji przebywania w badanym środowisku zachodzą w bu daczu różne zmiany - choćby taka jak percepcja samego siebie. Świado mość zachodzących w nim zmian powoduje, iż „obserwator” wchodzi nu przemian w rolę badacza i badanego, co pozwala mu na rejestrację siebie zmieniającego się. Obecność badacza, jego pytania wywołują też określi) ne zmiany w badanych, przyczyniają się do pogłębienia ich samoświado mości, przełamany więc zostaje stereotyp myślenia o dystansie między badaczem a badanym.

Innym wymiarem przełamywania dualizmu na linii badacz - badany jest zaangażowanie badacza w badaną sytuację, wchodzi on w nią bowiem z całym osobistym systemem wartości, co powodować może zmianę jego nastawienia do świata, niekiedy wyzwala chęć niesienia mu pomocy, która może przejawiać się zarówno w podnoszeniu jego rangi lub uświadamin niu i podpowiadaniu mu pewnych rozwiązań¹.

Przykładem badań, w których badacz celowo wywiera wpływ nil badanych są badania prowadzone metodą interwencji socjologicznej, któiu jest zarówno sposobem poznawania jak i oddziaływaniem na badanych Z istoty tej metody wynika chęć dostarczenia badanemu środków, któiv pomogą mu lepiej zrozumieć jego własne działania, uświadomić sobn własne cele, cele przeciwnika i pozwolą mu adekwatniej uchwycić koił tekst społeczny sytuacji, w której się znalazł².

Nic ma więc w obserwacji uczestniczącej podziału na badaną rzeczy-• i uiść i bezstronnego badacza, bowiem nie rejestruje on rzeczywistości iMcj jaką ona jest”, nie relacjonuje „obiektywnych faktów”, lecz inter-t m m jc interesujące go zjawisko a jego interpretacja - jak pisze A. Wyka lodzi się gdzieś pomiędzy (lub ponad) uczestniczącymi w sytuacji "Iliwczej przedmiotami i podmiotami, wyłania się choć „z” nich, to dimk w postaci nowego, wspólnego znaczenia, w którym znaczenia m pi iowe się zawierają, a granice „wkładu” każdej ze stron procesu Milciiiają się.”⁴⁷

Ilmlacz nastawiony na wspólne doświadczanie łatwiej „wchodzi” badane środowisko, staje się dla niego mniej obcy, nie jest wyłącznie o i tutorem lecz też aktywnym uczestnikiem wydarzeń. Stopień aktyw-11 badacza jest jednak zależny od specyfiki badanego zjawiska, oraz ul miejsca, w którym prowadzone są badania⁴⁸.

Wchodząc w nowe dla siebie środowisko badacz nie jest wyposażony ulową siatkę ustrukturalizowanych zachowań i szczegółowych pytań.

^! uda jedynie własne przemyślenia i pewien zestaw kategorii, które i uitmkowują jego „obserwację”. Gotowy jest jednak w każdej chwili do i rżenia przestrzeni obserwowanej w zależności od wymogów i kon-i ilu sytuacji w której się znalazł, nie ogranicza go bowiem „gotowe iniknięte” narzędzie badawcze. Pewne problemy dostrzega bowiem i*i' in w trakcie badania.

lindanie przez wspólne doświadczenie jest metodą poznawania zja-

I    poprzez pełne zaangażowania uczestniczenie w nich. ''komplikowane problemy dotyczące wychowania i kształcenia (np. i|i'inne relacje pomiędzy wychowującymi i wychowywanymi, nauczy-

“ l'iuii i uczniami; specyfika i siła oddziaływania subkultur młodzieżo-

II    znaczenie grup rówieśniczych w rozwoju społecznym młodzieży Tl wciąż oczekują na lepsze ich poznanie i opisanie. Wydaje się, że

limie przez wspólne doświadczanie pozwoliłoby wnikliwiej przyjrzeć

*    wiciu trudno dostępnym zjawiskom - przy zastosowaniu innych

*    (mik zbierania materiału. Pozwoliłoby na opisanie ich z innej perspe-

i‘i imlritini... op.cit.; P. Kuczyński: Interwencja socjologiczna a laTouraine, „Studia Socjologiczne” PIHfi, nr 3.

' Wyka: „Talabot”, czyli... op.cit., s. 221.

'i 1'iiiwadzenie badań w takich instytucjach jak więzienie czy szkoła poważnie ogranicza aktywność ' "lar/n. Por. P. Moczydłowski: O sposobach wglądu w sekrety stosunków międzyludzkich, i ' , padek instytucji totalnych, w: Poza granicami... op.cit.

73

1

   Zwróciła na to uwagę A. Wyka: „Talabot”, czyli badacz społeczny jako przedmiot i podmla' zarazem, w: Kulturowy wymiar przemian społecznych, red. A. Jawłowska, M. Kempny, E. Tarka wska. Warszawa 1993.

2

   K. Nowak: Interwencja socjologiczna - socjologia działania i socjologia w działaniu, w: l^Jo/i