CCF20081129040

empirycznej genezy ani różnych składników mentalności lekarskiej: jak przemieściły się zainteresowania lekarzy, jaki model teoretyczny lub doświadczalny wywarł na nich wpływ, jaka filozofia lub jaka tematyka moralna określiła klimat ich refleksji, na jakie pytania i na jakie potrzeby musieli odpowiadać, jakich wysiłków musieli dokonać, aby wyzwolić się z tradycyjnych przesądów, jakimi drogami podążali ku jedności i spójności swej wiedzy — nigdy nie spełnionych, nigdy nie osiągniętych. Ogólnie biorąc, nie odnosimy różnych modalności wypowiedzi do jedności jakiegoś podmiotu — czy to będzie podmiot rozumiany jako czysta instancja ustanawiająca racjonalność, czy też jako syntetyzująca funkcja empiryczna. Nie idzie ani o proces „poznawania”, ani o zgromadzone „poznanie”.

W proponowanej analizie, różne modalności wypowiedzi, miast odsyłać do syntezy czy funkcji jednoczącej jakiegoś podmiotu, manifestują jego rozproszenie.² Odsyłają zatem do różnych miejsc i do różnych pozycji, jakie może zajmować lub otrzymywać, gdy wygłasza jakiś dyskurs. Do nieciągłości płaszczyzn, z których przemawia. I jeśli owe płaszczyzny są powiązane systemem stosunków, system ten nie jest ustanowiony przez syntetyczne działanie świadomości — zawsze ze sobą zgodnej, niemniej i poprzedzającej wszelkie słowo, ale przez specyficzność praktyki dyskursy wnej. Wypadnie więc wyrzec się traktowania dyskursu jako zjawiska ekspresji — jako werbalnego przekładu syntezy, która dokonała się gdzie indziej. Trzeba raczej dojrzeć w nim obszar reguł dla różnych pozycji Subiektywności. Tak pojęty dyskurs nie jest majestatycznie rozwijaną manifestacją podmiotu, który myśli, poznaje i który o tym mówi: przeciwnie, jest on całością, w której może się zaznaczać rozproszenie podmiotu i jego nieciągłość. Jest obszarem zewnętrzności, gdzie roztacza się sieć odrębnych od siebie usytuowań. Stwierdziliśmy niedawno, iż porządku przedmiotów właściwych jakiejś formacji dyskursywnej nie należy określać ani przez „słowa”, ani przez „rzeczy”; podobnie, trzeba teraz uznać, że porządku jej wypowiedzi nie należy określać ani przez odwołanie się do podmiotu transcendentalnego ani przez odwołanie się do subiektywności psychologicznej.

* Z tego powodu wyrażenie „spojrzenie lekarskie", użyte w Nais-sance de la cltnique, nie było najbardziej szczęśliwe.

Możliwe, że rodzina pojęć rysująca się w dziele Linneu-sza (ale również ta, którą znajdujemy u Ricarda lub w gramatyce Port-Royal), może się organizować w spójny zespół. Możliwe, że dałoby się odbudować dedukcyjną architekturę, jaką tworzy. W każdym razie warto podjąć taką próbę — i podejmowano ją wielokrotnie. Kiedy jednak obejmujemy szerszą skalę i obieramy za punkty odniesienia dyscypliny takie, jak gramatyka, ekonomia albo nauka o życiu, widzimy, iż gra pojawiających się pojęć nie jest posłuszna tak rygorystycznym warunkom: ich historia nie jest, kamień po kamieniu, wznoszeniem jakiejś budowli. Czy mamy pozostawić to rozproszenie w całym pozorze jego bezładu? Widzieć w nim szereg systemów pojęciowych, z których każdy ma własną organizację i artykułuje się jedynie bądź przez trwałość problemów, bądź przez ciągłość tradycji, bądź przez mechanizm wpływów? Czy nie można by znaleźć prawa, które dałoby obraz kolejnego lub równoczesnego wyłaniania się niepodobnych pojęć? Czy nie można znaleźć wiążącego je systemu zdarzania się, który nie byłby systematycznością logiczną? Zamiast starać się umieścić pojęcia w potencjalnej budowli dedukcyjnej, należałoby opisać organizację pola wypowiedzi, w którym zjawiają się i krążą.

a) Organizacja ta zawiera najpierw pewne formy kolejności. Wśród nich, różne układy serii wypowiedzi (może to być porządek inferencji, kolejnych implikacji i rozumowań demonstratywnych; może to być porządek opisów wraz ze schematami postępującego uogólniania lub wyszczególniania, którym podlegają, i wraz z rozmieszczeniem przestrzennym, jakie tworzą; może to być porządek relacjonowania wraz ze sposobem, w jaki zdarzenia czasowe