CCF20081206019

Zastanów się...

Okres adolęscencji

Pod/.ial okresu adolesccncji

Skok pokwitaniowy

Dojrzewanie u dziewcząt i u chłopców

zjtim i szkoły średniej oraz dwa problemy zasadniczo istotne dla klas początkowych s/.koly podstawowej (iiierównoniierność rozwoju i niestałość psychoruchowa), które jednak - jeśli nie poświęcono im wcześniej uwagi - mogą wpływać na kariery szkolne uczniów również i w starszych klasach.

Czy wiesz, jak trafić do ludzi, z którymi trzeba by przekonsultować szczególnie trudne przypadki niepowodzeń w nauce lub kłopoty wychowawcze?

4.2. Biologiczne uwarunkowania rozwoju psychicznego

Wszystko to, co jest napisane w tej książce, odnosi się do dzieci -uczniów starszych klas szkoły podstawowej (od V do VI), gimnazjum i szkoły średniej, a więc dotyczy wieku lat 11-19. Cały ten okres, długi i wewnętrznie zróżnicowany, możemy określić jako czas przejścia od dzieciństwa, które kończy się wraz z wczesnym okresem nauki szkolnej (klasy 0-IV), do dorosłości, która możemy określić jako zaczynającą się od 18 roku życia. Ten przeciąg czasu nosi w literaturze nazwę okresu adolesccncji, dorastaniu lub dojrzewaniu, ponieważ wyznacznikiem • zmian rozwojowych fizycznych, umysłowych i emocjonalnych jest tu dojrzewanie płciowe. Przyjmuje się czasem wewnętrzny podział na pre-adolescencjc (od 10 do 12 lat), wczesną adoiescencjc (od 13 do 16 lat) i późna adolescencję (od 17 do ok. 20 lal), przy czym nie można dokładniej oznaczyć tych okresów ze względu na szybsze dojrzewanie (i zatem przechodzenie przez poszczególne fazy) u dziewcząt, a późniejsze u chłopców, oraz możliwe znaczne różnice indywidualne.

Dojrzewanie seksualne zarówno dziewcząt jak i chłopców jest procesem, który od pierwszych objawów do ustabilizowanego funkcjonowania dojrzałego osobnika trwa około 2 lat. Zanim nastąpi właściwe dojrzewanie u obu pici pojawia się faza tzw. skoku pokwitaniowego, czyli nagiego przyspieszenia wzrostu i wagi ciała oraz rozwoju podskórnej tkanki tłuszczowej (dziewczęta) i siły mięśni (chłopcy). Skok pokwitaniowy pojawia się u dziewcząt w wieku około 11-12 lal, a u chłopców w wieku około 13-14 lat. Poza wzrostem zmieniają się też wymiary ciała, czasem proporcje - zwiększa się długość kończyn i obwód głowy. U młodzieży obojga pici mogą pojawiać się przejściowe dysproporcje ciała, gdyż układ kostny rozwija się nierównomiernie z układem mięśniowym - stąd w tym okresie ruchy mogą stać się niezgrabne. Następuje znaczny wzrost wagi ciała i objętości serca.

Samo dojrzewanie seksualne wywołane jest wydzielaniem różnych gruczołów dokrewnych. Za wskaźnik dojrzałości płciowej dziewcząt przyjmuje się pojawienie pierwszej menstruacji około 13-14 roku życia. Wskaźnikiem dojrzałości seksualnej chłopców jest pierwszy wytrysk nasienia, zwykle w wieku 15-16 lat. Na ogól dziewczęta dojrzewają rok do półtora roku wcześniej niż chłopcy. Mimo, że dojrzewanie jest procesem biologicznym, na moment jego występowania mają też wpływ czynniki kulturowe. Dziewczęta z dużych miast, żyjące w dobrych warunkach kulturalno-cywilizacyjnych. dojrzewają zwykle wcześniej niż ich koleżanki ze wsi. Zasadniczym zmianom biologicznym związanym z. dojrzewaniem towarzyszą tzw. drugorzędne cech płciowe - piersi u dziewcząt, owłosienie pod pachami i około części rozrodczych, mutacja u chłopców, zmiany kształtu ciała w stronę wyraźnego zarysowania się budowy męskiej lub kobiecej. Ze względu na wcześniejsze dojrzewanie dziewcząt niż chłopców charakterystycznie wyglądają klasy szóste i pierwsze gimnazjalne złożone jakby z dojrzałych kobiet i dziecinnych chłopczyków.

Problemy okresu dojrzewania

Adolesccncja nie jest okresem łatwym i bezkonfliktowym ani dla tych, którzy właśnie dojrzewają, ani dla najbliższego otoczenia. Elizabeth B. Hurlock. autorka monumentalnej pracy pt. Rozwój młodzieży, zaczyna swoją książkę takim fragmentem: „W ostatnich latach okres ado-lescencji nazywano strasznym wiekiem nastolatków. Wielu rodziców i wychowawców obawia się tego okresu w życiu dziecka, ponieważ pojawiają się wówczas niezliczone problemy. Po długim okresie względnej stałości w zachowaniu dziecko, przechodząc okres adolescencji, staje się nagle niezrównoważone, nieobliczalne, zmienne"/ Trzeba pamiętać, że słowa te były pisane w latach pięćdziesiątych jeszcze przed różnymi kontestacjami młodzieżowymi drugiej połowy XX stulecia.

4.3. Nierównomierność rozwoju

Dziecko ogólnie opóźnione w rozwoju sprawia wrażenie młodszego niż jest w rzeczywistości i zwykle różni się pod każdym względem od innych uczniów rozpoczynających naukę w klasie I szkoły podstawowej. W starszych klasach szkoły podstawowej i gimnazjum dzieci takich najprawdopodobniej już nie ma. Zdarzają się jednak dzieci o wybiórczych nierównomiernościach rozwojowych. U niektórych mogą występować opóźnienia lub zakłócenia postrzeżeń wzrokowych. Wpływają one negatywnie na rezultaty procesu nauczania wielu przedmiotów w zależności od tego, w jakim stopniu w trakcie opanowywania danego przedmiotu niezbędne jest dokonywanie analizy i syntezy wzrokowej w sposób nie dający się zastąpić innymi procesami poznawczymi.

Ceclly charakterystyczne dzieci opóźnionych w rozwoju

Przytoczymy tutaj charakterystykę uczniów z. tego rodzaju defektami dokonaną przez H. Spionek;

„Dzieci z fragmentarycznymi deficytami rozwoju potrafią zazwyczaj prawidłowo myśleć i logicznie rozumować, poprawnie wnioskują i uogólniają. Z racji jednak gorzej rozwijających się niektórych sfer swego mózgu wykazują obniżenie poziomu analizy i syntezy oraz pamięci wzrokowej. słuchowej czy kinestctyczno-ruchowej (a nierzadko dwu a nawet trzech sfer jednocześnie). W wyniku swych cząstkowych opóźnień gorzej zapamiętują kształty oraz układy dźwięków, wskazując przy tym często zaburzenia orientacji przestrzennej i koordynacji ruchowo-w/.rokowcj. a niekiedy również szybkości oraz precyzji ruchów (...) Nie wyrównane w porę deficyty rozwojowe utrudniają dziecku w wyższych klasach naukę takich przedmiotów, jak (...) języki obce. geometria, geografia, zajęcia techniczne i plastyczne, a nawet wychowanie fizyczne. Niektóre z tych defektów (np. opóźnienie rozwoju ruchowego i poważne zaburzenia per-

'Hurlock li..    młtHłzlciy. I*wn Wiirs/awu I95A, k ⁽>