CCF20081206040

Władza nauczyciela w klasie

Utrzymywanie uczniów w kontakcie

Sposoby

porozumiewania sic

Mctakonumikacja

Rodzaje

metakonuinikacji

wiejących w ramach poszczególnych dziedzin działań pozwala na szczegółowe przeanalizowanie różnic w zachowaniu nauczycieli i uczniów ir zależności od działania podejmowanego w klasie.

System analizy interakcji Flandcrsa stosuje się najczęściej do określania stylu kierowania charakterystycznego dla danego nauczyciela. Pozwala ona na określenie, czy nauczyciel jest raczej skłonny do dyrektywnego czy niedyrektywnego stylu postępowania. Określenia „dyrcklywny/niedy-rcktywny" st| odpowiednikami autokratycznego i demokratycznego stylu kierowania.

9.3. Kierowanie porozumiewaniem się

Sprawować władzę, to panować nad porozumiewaniem się ludzi między sobą. Wyrazem władzy nauczyciela nad uczniami jest Juki. że mu on u’ klasie prawo do nadawania Izw. ..metukoniunikatów". czyli wyrażania się na temat cudzych wypowiedzi. To on bowiem może mówić „A teraz wszyscy posłuchamy...”, „X powie nam o...”, „Kto wie, co to znaczy".

Wspominałem już. że jednym z głównych celów nauczyciela jest wzbudzenie uwagi uczniów, wywołanie w nich mobilizacji i gotowości do działania. Aby to osiągnąć, nauczyciel musi starać się. by uczniowie cały czas pozostawali z nim w stałym kontakcie. Utrzymywanie uczniów ii' kontakcie osiągu się za pomocą specjalnego użycia jeżyka.

Ludzie w niejednakowych sytuacjach mówią różnie - inaczej przebiega luźna pogawędka, inaczej mówi się zabierając glos na poważnym zebraniu. Ta sama zmienność, chociaż może w mniejszym zakresie, daje się zauważyć i wśród wypowiedzi nauczyciela - inaczej się wykłada, a inaczej mówi się do ucznia, że będzie ukarany. Nauczyciel komunikuje coś klasie nie tylko przez podanie treści, ale także przez sposób mówienia, intonacje, gest, wyraz twarzy. Osoby wyrosłe w tej samej kulturze są niejako wyposażone w czuły aparat pozwalający na wykrywanie znaczeń owych akcentów i gestów, i potrafią zwykle określić, o co chodzi w wypowiedziach. To samo dotyczy też i dzieci. Niemniej jednak zdarza się. że ktoś czegoś nie zrozumiał i żle zinterpretował. Aby liczbę tych nieporozumień ograniczyć do minimum, osoby uczestniczące w interakcji muszą od czasu do czasu sprawdzać czy to, co chcą przekazać, zostało odebrane i zrozumiane. Aby korygować miejsca, w których zarysowuje się możliwość nieporozumienia, niezbędne bywają wypowiedzi dodatkowe, np. „powtórz jeszcze raz", „rozumiem o co chodzi", „jak możesz tak do mnie mówić?" Te wypowiedzi są też określane jako metukonumikucju.

Wyodrębnia się^-1 następujące rodzaje wypowiedzi nauczycielskich, których zadaniem jest udzielenie informacji o porozumiewaniu się:

-    podtrzymywanie lub ukierunkowanie uwagi, np. „poczekajcie, zastanówcie się", „nic zaczynaj jeszcze, wysłuchaj najpierw", „proszę mów";

-    kontrolowanie i nadzorowanie tego, co jest mówione przez uczniów, np. „chcesz coś powiedzieć na ten temat?", „co oznaczają te szepty?";

-    potwierdzenie zrozumienia, np. „tak rozumiem", „bardzo to ważne, prawda...", „nie usłyszałem...”. Do lej kategorii zaliczamy również zadawanie uczniom pytań w celu zorientowania się, czy zrozumieli poprzednią wypowiedź;

Aspekty porozumiewania się przez nauczyciela

podsumowanie tego, co było omawiane, dyskutowane czy czytano, np. „jak więc widzimy, poeta miał na myśli, że..." definiowanie, np. „te słowa tutaj oznaczają dezaprobatę", „czy ktoś może to powiedzieć innymi słowami?";

redagowanie czy precyzowanie, np. „myślę, że przesadzasz", „tak, teraz jesteśmy bliżej...";

poprawianie wypowiedzi uczniów, np. „nie. to oznacza nie tylko to. ale także...";

określanie celu wypowiedzi, np. „no więc mówiliśmy o strukturach...", „to jest zupełnie odrębny temat...", „dochodzimy teraz do istoty rzeczy....".

Metakomunikaeja jest zadaniem nauczyciela. Wypowiedzi metako-munikacyjne uczniów to głównie informowanie, że czegoś nie rozumieją i prośba o dodatkowe wyjaśnienia.

Ale kierowanie porozumiewaniem się ma pewne inne, interesujące aspekty.

a)    Nauczyciel panuje naci kolejnością wypowiedzi. Może to być oczywiście „puszczone na żywioł", ale generalnie prawo do ustalania kolejności wypowiadających się należy do nauczyciela. On wybiera siebie lub ucznia na następnego wypowiadającego się albo pozwala uczniowi zgłosić się samemu.

b)    Rozmowa w klasie różni się od konwersacji osóh koniaki njcicych sic na równych prawach. Wypowiedzi nauczycielskie, takie jak np. „Powtórz jeszcze raz i mów wyraźniej", nie byłyby do pomyślenia w normalnym kontakcie równorzędnych partnerów.

c)    Nauczyciel ma władzę „wymagania odpowiedzi” lub „wywoływania opowiadania". „Wywoływanie opowiadania" ma miejsce wówczas, gdy ktoś jest zaproszony do tego. by mówił, ale nic ma prawa, które ma wolny rozmówca w swobodnej rozmowie do wypowiedzenia własnej opowieści. Jeśli nauczyciel zadaje pytania, to wymaga on czegoś, co da się uznać jako odpowiedź, ale decyzja, czy to „cos", co zostało wypowiedziane, może być uznane za odpowiedź, należy do nauczyciela. Jest to związane z tym, że nauczyciel pytajnc zna już przedtem gotowe odpowiedzi. Nauczyciel zaprasza więc do mówienia określając, co ma być powiedziane. Zwykle nie tylko treść, ale rozmiar i forma opowieści też są przewidziane

d)    Rozmowy prowadzone po to, by uzyskać jeden ściśle określony wynik. zdarzają się nie tylko w szkole. Rozmowa z prawnikiem, lekarzem czy policjantem ma len sum charakter. Nauczyciel ma pruwo przerywania odpowiedzi, co jest wyraźnym objawem dominacji. W zwykłej rozmowie przerywanie i poprawianie „błędów” raczej nie jest przyjęte. Nauczyciel często daje wskazówki ułatwiające znalezienie właściwej odpowiedzi. Cala nauczycielska strategia naprowadzania ucznia, by z wolna korygował swoją pierwszą wypowiedź, zbliżając się do ideału zaplanowanego przez nauczyciela, nie ma wiele wspólnego ze zwykłą, codzienną rozmową. Gdy nauczyciel sam decyduje się wygłosić własną „opowieść", ma on poczucie bezpieczeństwa, że wypowiedź ta nie będzie przez nikogo przerwana.

c) Wywoływanie odpowiedzi odbywa sic przez zadawanie pytań. Mogą to być pytania o fakty (pytania zamknięte) oraz pytania wymagające